Stonehenge anıtı (Prehistoric Stonehenge Monument) tarih, medeniyetler, astroloji, ritüeller ve bilim konularına meraklı her insanın keşfettiği veya keşfetmesi gereken gizemli bir yer, bir kutsal alandır. Şu ana kadar yapılan çalışmalar gösteriyor ki Stonehenge anıtı Dünya Mirası Alanı bir tapınak olarak yapılmıştır. Asılı taşlar anlamına gelen Stonehenge, İngiltere’nin Wiltshire bölgesinde, Salisbury düzlüğünde, Neolitik Taş devri ile Bronz çağı arasında kademeli olarak inşa edilmiştir ve Stonehenge, İngiltere gezilecek yerler diye bir liste yapsak sıralamada en başı çekecektir.
İnsanların merakını bulunduğu tarihten itibaren her dönemde cezbeden, tapınak olarak yapıldığı için merak uyandıran; aynı zamanda astrolojik olarak bir çok spekülasyona yol açan, uzaylı varlıklar ile bağdaştırdığımız (çoğumuz en azından bir kere düşünmüşüzdür) bir anıttır Stonehenge. Ve en azından Şanlıurfa’da Göbeklitepe bulunana kadar dünyanın en eski tapınak alanı olma ünvanını, Göbeklitepe’nin keşfinden sonra elinden kaptırmıştır.
İngiltere rotası içinde Salisbury, yemyeşil kırları, eski evlerden oluşan dar sokaklarıyla Viktoryen dönemden fırlamış bir sahneyi andırmaktadır. Stonehenge için Salisbury’ye geldiğinizde en azından iki gün kalıp kasabayı ve korunmuş kır evlerini, konakları hatta malikâneleri gezmelisiniz. Bunun için Salisbury’i sayfamıza bir göz atın.
Stonehenge fotoğrafları lütfen tıklayınız
Stonehenge Anıtı Nerede?
Stonehenge Anıtı Dünya Mirası Alanı’na, Salisbury’den çift katlı otobüslerle gidilmekte ve otobüs duraklarının yanında bir bilet gişesi bulunmakta. Fakat biletinizi, eğer otobüsle gidecekseniz, otobüste alıyorsunuz (Old Sarum dâhil kişi başı 26 Sterlin). Biraz pahalı gibi görünmesine rağmen oldukça uzun gezeceğinizi ve çok etkileneceğinizi hesaba katınca ucuz bile denebilir. Çünkü gezilecek alan ziyaretçinin en azından 3 saatini almaktadır. Üç farklı bilet alabiliyorsunuz; sadece Stonehenge olan, Stonehenge + Old Sarum veya Stonehenge+ Old Sarum + Salisbury Katedrali için olan. Eğer ayaklarınıza kara sular inmesine rağmen bir günde her yeri göremediyseniz ertesi gün katedrali görebilirsiniz, üçüncü kategori bilet 48 saatlik.
Yol aşağı yukarı 30 dakika kadar sürüyor; düz ama keyifli bir yol. Otobüsten indiğinizde sizi Stonehenge ziyaretçi merkezi karşılıyor. Burada biletinizi gösterip (ki burada da bilet satılıyor) ring araçlarına biniyorsunuz. Ring araçları, (Türkiye sınırları içinde bir benzerini Afrodisias‘ta gördük) içine birçok kimsenin binmesi için sıra ile dizilmiş arazi araçları, optimum konforda (ziyaretçi merkezinden sonra Stonehenge’e kadar yürüyen pek yoktu, büyük ihtimalle güvenlik kontrolü için de bu şekilde uygulanıyor). Ring aracına binerken biletinizi gösterip biniyorsunuz. Ziyaretçi merkezinden 2,5 km kadar sonra ring araçlarından iniyorsunuz. Zaten heyecandan hızlanan kalp atışlarınız daha da hızlanıyor.
Çünkü belki 750 metre mesafeden taşları ufak da olsa görüyorsunuz. Zaten buradan sonra da yürüyorsunuz Stonehenge anıtına. Hava güzelse gerçekten çok kalabalık oluyor, alanı istediğiniz gibi gezmek için farklı taktikler geliştirebilirsiniz. İki farklı mevsimde gittiğimiz için havanın soğuk olduğu kış aylarında tenha olduğunu, çok daha rahat gezilebildiğini söyleyebiliriz. Fakat şunu söylemeliyiz ki, yaz kış farketmiyor, her iklimde gayet rüzgârlı bir alan, tedbirli gidin deriz.
Stonehenge Anıtı Ziyaret Saatleri ve Giriş Ücreti
Eğer otobüs yerine özel aracınızla gidecekseniz tam bilet 19,5 Sterlin, 5-15 yaş arası 11,7 Sterlin, Öğrenciler ve altmış yaş üzeri 17,6 Sterlin ve aile bileti ise 50,7 Sterlindir. Stonegenhe Anıtı Dünya Mirası alanı açılış ve kapanış saatleri de değişkenlik göstermektedir ve ziyaret saatleri aşağıdaki gibidir:
- 30 Mart – 31 Mayıs arası 09:00 – 19:00
- 1 Haziran – 31 Ağustos arası 09:00 – 20:00
- 1 Eylül – 15 Ekim arası 09:30 – 19:00
- 16 Ekim – 29 Mart 09:30 – 17:00
Stonehenge Anıtı Dünya Mirası Alanı 24 Aralık ile 26 Aralık tarihleri arasında kapalıdır.
Stonehenge Anıtı Tarihçesi
Stonehenge’in, Neolitik çağ (M.Ö. 8000 – 5000) döneminde şekillenmeye başladığı, günümüzdeki yapı geometrisini Bronz çağında (Tunç çağı – bölgeden bölgeye değişmekle birlikte yaklaşık M.Ö. 3500 – 1000) aldığı düşünülmektedir. Ziyaretçi merkezinin yakınındaki otopark bölgesinde M.Ö. 8000’li yıllara tarihlenen buluntular vardır. Yapılan çalışmalarda Stonehenge’in etrafındaki hendek ve toprak bandı M.Ö. 3100 yıllarına tarihlenmiştir. Ancak yine yapılan kazılarda Stonehenge’in etrafındaki hendek ve toprak bandında insan kemikleri bulunmuş ve bu da M.Ö. 3500 yıllarına tarihlenmiştir. Kısaca Stonehenge anıtının birkaç çağ boyunca, bir kaç kademeden oluşturulduğu söylenebilir (aşağıda biraz daha detaylı açıklanacaktır). Stonehenge anıtında görülen 93 adet taş vardır ve şu anda artık yerinde olmayan taşların sayısı daha da fazladır. Bu taşların en büyüğü 9 metre kadardır. Bu dairesel anıtın konumu, yaz dönencesine (21 Haziran) doğru konumlandırılmıştır.
Stonehenge anıtının bulunduğu ovanın büyük bir mezarlık olduğu bilinmektedir. Örneğin 2013 yılında yapılan kazılarda (Kazı başkanı Mike Parker Pearson) 50.000 insanın yakılmış kemikleri bulunmuştur. Aslında 1920 yılında William Hawley tarafından bu kalıntılar bulunmuş ve 1935 yılında Aubrey Hole 7 denilen deliklere tekrar gömülmüştür. Bu deliklerin çapı çok geniş olmamakla birlikte anıtın etrafında dairesel bir biçimdedir.
Stonehenge Tarihi
M.Ö. 8000 – 4000: İlk çiftçiler anıtın bulunduğu alanda birkaç mezar höyüğü ile baraka yapmıştır. M.Ö. 3100: Kutsal alanın çapı 110 metredir. Yaşayan insanlar artık bir cenaze töreni havasında insan yakmaktadır. Bu tarihlere karşılık gelen birçok yanmış veya yanmamış insan kemiği bulunmuştur. Ayrıca kurban edilen hayvanların bulunan dişlerinde yapılan araştırmalara göre, bazı hayvanların İskoçya’dan getirildiği belirlenmiştir.
M.Ö. 3000: Kutsal alana çeşitli dikilitaşlar eklenmiş ve etrafındaki toprak bant ile hendek değiştirilmiştir. M.Ö. 2600: Dikilitaşların üzerine, boşluğu kapatmak için konulan kütleler gibi yatay taşlar konulmaya başlanmıştır. Ayrıca bu zamana ait taşların oturtulduğu 80 adet delik olduğu düşünülmüş, ancak günümüze 43 tanesi ulaşabilmiştir.
M.Ö. 2600 – 2400: Anıt, kış ve yaz gündönümlerine göre hizalanır. M.Ö. 2400 – 2280: Bu zamandaki törenlerin akıbeti bilinmese de, anıtın bir kısmı tekrar inşa edilmiştir. M.Ö. 2280 – 1930: Anıtın içindeki taş halkalarının arasına çakıl taşları getirilmiştir. M.Ö. 1930 – 1600: Bluestone çemberinin bir kısmı çıkartılmış ve Trilithon taşlarına nal biçimi verilmiştir.
M.Ö. 1600 – 1500: İnternette Stonehenge delikleri diye aratırsanız göreceğiniz Y ve Z deliklerinin bu zaman zarfında yapıldığı bilinilmektedir. Ayrıca sarsen adı verilen taşların 4 tanesinde yüzü aşkın balta başı ve kama sembolleri kazınmıştır. M.Ö. 700: Stonehenge’in yakınlarında, Avon nehri kıyısında önemli bir kale, Vespasian Kalesi kurulmuştur.
Roma döneminde Stonehenge’in Roma tabiyetindeki İngilizler için önemli bir merkez olduğu düşünülmektedir. Alanda Roma dönemine ait bulunmuş birçok obje, alanın bir ritüel merkezi olabileceğini ortaya koymaktadır.
Stonehenge Merak Uyandırıyor
14-19. yüzyıllar arasında Stonehenge, antika meraklıları, yazarlar ve sanatçılar arasında çok popülerdi ve merak uyandırmaktaydı. Wiltshire, Salisbury ve Stonehenge düzlüğü ile ilgili birçok tablo, resim, şiir ve roman bulunmaktadır.
1897 de İngiliz Savunma Bakanlığı tarafından Stonehenge düzlüğünün bir kısmı askeri talim yeri olarak kullanılmak üzere satın alınmıştır. 1800’lerin ilk çeyreğinden 1915’e kadar alanın sahibi olan Sir Edmund Antrobus, 1901 yılında yan yatmış olan en yüksek trilithonun yeniden ayağa kaldırılması için bir çalışma organize etmiştir. Ayrıca 1912’de de bir dizi taş onarılmıştır.
1915 yılında 1. Dünya Savaşı sırasında Antrobus Ailesi’nin tüm erkekleri savaş alanında öldürülünce, ailenin tüm malvarlığının açık artırma ile satılmasına karar verilir, açık artırmaya çıkan arazilerin biri de Stonehenge’in bulunduğu arazidir. 21 Eylül 1915’te, Stonehenge’e yakın bir köy olan Shrewton doğumlu bir avukat olan Cecil Chubb, Stonehenge’in içinde bulunduğu araziyi Antobus ailesi’nden o zamanın parasıyla 6600 pounda almıştır. 1915 yılından 1918 yılına kadar arazinin sahibi olan Cecil Chubb, bu önemli anıtın zengin ve aristokrat kesime değil de halka ait olduğunu beyan ederek 1918’de bir törenle, korunması ve halka açık olması şartıyla, devlete bırakmıştır. Bu karar anıtların devlet güvencesi ve yasalarıyla korunması için atılan adımların ilklerindendir.
1918 yılında başlayan taşların sağlamlaştırılması ve ayağa kaldırılmasını konu alan restorasyon çalışmaları, daha geniş ve kapsamlı devam ederek 1964 yılında tamamlanmıştır. 2006 yılından Stonehenge Anıtı ve alanını detaylı olarak inceleyen ve çözümler sunan bir yönetim planı hazırlanmıştır.
2013’te yönetim planı çerçevesinde anıtın yakınından geçen yol kapatılmış, yeni ziyaretçi merkezi anıtın 2 kilometre uzağına inşa edilmiştir. Anıt tekrar kutsal alanı ile bütünleşmiştir.
Stonehenge Restorasyonları
1912 ve 1954‘te önemli restorasyonlar yapılmış, alanda birkaç taşta bunun izlerini ve beton güçlendirmeleri görmekteyiz. Fakat okuduklarımızdan anlıyoruz ki aslında çok daha fazla restorasyon ve güçlendirme yerin altında yapılmış.
Dönüşte yine ring araçlarına binerek alandan ayrılıyorsunuz. Ziyaretçi merkezinde indiğinizde kesinlikle burayı gezin, hediyelik eşya dükkânında çok zevkli parçalar bulacaksınız. Çok çeşitli kitaplar, anı eşyaları, hediyelik eşyalar var. Denton Corker Marshall mimarlık ofisi tarafından tasarlanmış olan ziyaretçi merkezi yeni alan yönetim planı uyarınca 2013 yılında ziyarete açılmış. Alışverişi de yaptıktan sonra otobüs saatini beklerken kafede bir kahve, bir bira tüm yorgunluğunuzu alacaktır.
Stonehenge Anıtını Kimler İnşa Etti?
BBC News’in 16.01.2019 tarihindeki bir haberine göre İngiltere yapılan DNA araştırmasına göre Stonehenge’yi yapanların kökeni Anadolu. Peki nasıl araştırıldı ve keşfedildi.
Londra’da yapılan DNA araştırmasında uzmanlar neolitik çağda yaşayanların kalıntılarından alınan örneklerle aynı dönemde Avrupa’da yaşayanların DNA örneklerini karşılaştırdı. Buna göre Anadolu’dan yola çıkan ve İber adası üzerinden (İspanya – Portekiz) İngiltere’ye gelenler adaya yerleşti ve Stonehenge’yi yaptı. Söz konusu bu araştırma Doğa Ekolojisi ve Evrim isimli bilimsel yayında yer almıştır.
Stonehenge Önemi
Stonehenge anıtı, yazılı kayıt yapmayan bir kültür tarafından bize miras bırakılmış olduğu için, nasıl inşa edildiği ve hangi amaçlar için kullanıldığı ancak varsayılmaktadır. At nalı biçiminde Trilithon taşları, topuk taşı, özellikle en büyük Trilithon taşı; kış ve yaz gündönümlerine hizalanmıştır. En yaygın bilinen teori, mezarlık alanının ortasında, ölen kişileri kutsayan bir kutsama alanı, bir tapınak olmasıdır. Alanın kullanım amacı konusunda bir çok teori bulunmaktadır. Teorilerden birisi buranın aslında bir iyileşme yeri, şifa dağıtan bir yer olduğu yönündedir. Yapılan araştırmalara göre alanda bulunan taşlar olağandışı akustik özellikler göstermektedir. Taşlara vurulduğunda yüksek düzeyde ses çıkmaktadır. Antik kültürlerde ses halkalarının insanda iyileştirme özelliğine inanılmaktadır ki bu da bahsedilen iyileştirme yeri tezini desteklemektedir.
Stonehenge’e taşların nasıl getirildiği ve nasıl inşa edildiği bilinmemektedir. Bu konularda da bir çok teori ortaya atılmıştır. Hatta 1995 yılında bir deney yapılmış, 29 km mesafeden 100 kadar denek, kütüklerin üzerindeki yağlanmış bir kızak üzerinde Stonehenge’deki taşların ebatlarında taş taşımıştır.
Stonehenge dinsel veya mistik unsurlar için tasarlanmış olsa da, yapının gündönümleri ve diğer göksel olayların izlendiği bir gözlemevi işlevi de vardır. Yapısı ve sırları itibariyle burası astroloji, astronomi ve paganizmle ilişkilendirilmektedir. Özellikle kış gündönümünde, Eylül’de, droid’ler ve paganların torunları özel izinle Stonehenge’in içine girebilmekte ve gündönümünü izleyerek ayinlerini yapmaktadır, bu turlara dışardan da katılım mümkündür.
Stonehenge Anıtı, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde
Stonehenge halka ilk açıldığında taşların arasında dolaşmak ve onlara dokunmak serbesttir, ancak 1977 yılında erozyon sebebiyle taşların hasar görme oranı artınca bu yasaklanmıştır. Konu mahkemeye taşınmış ve İnsan Hakları Mahkemesi’nin verdiği karar neticesinde yılda dört defa bu anıt, dini bir ibadet alanı olarak gören grupların tekrar erişimine açılmıştır. Anıta yakın olan iki adet otoyolun da anıttaki taşların üzerinde tehlikeli sınırlarda etkisi vardır. İngiliz Kültür Varlıklarını Koruma Kurumu da diyebileceğimiz English Heritage, 2004 yılında yapımına başladığı bir alan yönetim planıyla 10 yıla yakın bir zamanda, önce alana çok yakın olan şehirlerarası yolun güzergahını değiştirmiş, sonra da alana yakın otopark ve ziyaretçi merkezini 2.5 km öteye taşıyarak alanı şekillendirmiştir.
Altta görünen kaynakçada yönetim planının linkini ilgilenenler inceleyebilir. English Heritage, Stonehenge gibi nadide bir kültürel mirası koruyup gelecek kuşaklara aktarmak ve bilgi akışını sağlamak için hem koruma ve yönetim konularında, hem de internet ve diğer sosyal medya platformlarında çok başarılı uygulamalar yapmaktadır. Temennimiz, Stonehenge’den daha eski olan Göbeklitepe için de bu kadar özenli çalışmalar yapılmalı, tüm dünya ile paylaşılmalıdır. Çünkü Göbeklitepe, Stonehenge anıtından 6000 bin yıl daha eskidir. Göbeklitepe’nin de, 1986 yılında UNESCO Dünya mirası listesi‘ne giren Stonehenge Anıtı gibi, listeye girmesini ayrıca dört gözle bekliyoruz (bu gezi yazımız yazıldıktan sonra Temmuz 2018 itibariyle Göbeklitepe, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmeyi başarmıştır).
Tabii ki Stonehenge’e gitmeden sadece fotoğraflarına bakarak anlamaya çalışmak biraz zor olsa da, imkanı olan ve tarihle ilgilenen herkesin görmesi gereken bir alan burası. Bu uzun gezi yazısını yazarken bile, Stonehenge’e gittiğimiz günkü gibi bir heyecan duymaktayız. Aynı heyecanı duyan tüm gezginler için yollardan ekibi olarak diyoruz ki: Stonehenge bekle bizi!
Stonehenge Anıtı Ziyaretçi Merkezi
Özel bazı organizayonlar ve ekinoks kutlamaları dışında taşların oluşturduğu dairenin içine giriş yasak, yani taşlara dokunamıyorsunuz. Hem polisler hem de özel güvenlik görevlileri var. Ziyaretçilerin yürümesi için sadece bir noktada dikilitaşlara yaklaşan, neredeyse özgün hendek hizasında büyük, daire biçiminde yürüme yolu var. Yürüme yolunun en geniş yerinde de Stonehenge tarihçesinin anlatıldığı bir tabela mevcut. Ziyaretçi merkezinden Stonehenge’e kadar gelen yol, ayin ritüellerinin de yapıldığı antik yol ‘the Avenue’ ile neredeyse çakışıyor. Ziyaretçi merkezinden alacağınız bir info cihazı size alanı gezdikçe birkaç farklı dilde bilgiler veriyor (tabi ki bu diller arasında Türkçe yok).
Stonehenge anıtı çok hafif eğimli bir ovanın orta yerinde. Dikilitaşlara yaklaştıkça, anıtın heybeti insanı gerçekten etkiliyor. Bir taşın ağırlığı ortalama 25 tonu buluyor ve düşünebiliyor musunuz, 25 tonluk iki taşı toprağa dikiyorsunuz ve 25 tonluk bir başka taşı da dolmen gibi üzerlerine yerleştiriyorsunuz. Dünyanın Mısır, İnka, Kamboçya gibi başka kültürlerinde de olan çok büyük ebatlı taşların ustalıkla şekillendirilmesi ve inşasının belki de en eski örneklerinden birini de burada görüyorsunuz.
Büyük bir ovanın içinde tek yükselti, hem de insan eliyle yapılmış. Taşların üzerlerinde belli belirsiz insan eliyle yapılmış gibi çizgiler mevcut, zaten fotoğraflara dikkatli bakınca bu çizgiler ve şekiller görünmekte. Özgün yapı döneminden kalan balta figürleri, taşların nasıl şekillendirildiğini anlamamıza yarayan paralel yivler, göz sembolü ve daha yakın tarihlere ait olan ziyaretçilerin taşlara kazıdığı yazılar mevcut. Bunların dışında biz bir sarsen taşı üzerinde (yani dik duran taşlar) büyük ve heybetli bir papağan türü kuş figürü olduğundan şüpheleniyoruz, tekrar gittiğimizde yakından bakacağız, sizde bir bakın :).
Ayrıca İlgili Linkler:
İngiltere Güzergahı ve Gezilecek Yerler
Stonehenge görülecek ve yapılacak şeyler
Stonehenge manzarası
Stonehenge ve Avebury Dünya Mirası Alanı
Ziyaretçi merkezi mimari bilgileri
Stonehenge Ekinoks kutlamaları