Ayasofya Mozaikleri ile ilgili bir çok hikaye anlatılmakta ve Ayasofya mozaiklerinin restorasyonları hakkında parça parça bilgiler, internette birbirini sıklıkla tekrar eder biçimde bulunmaktadır. Ayasofya süslemelerinin ilk halinden ve Ayasofya’daki ilk mozaiğin neden yapıldığına dair birçok bilgi bu makalemizde sizlere sunulmaktadır. Ayasofya’nın en sade halinden itibaren, Ayasofya’daki tüm mozaikler hakkındaki bilgiler aşağıda kaynakça bölümündeki eserlerden derlenmiş olup fotoğraflar diğer tüm sayfalarımızda olduğu gibi yollardan ekibine aittir. Ayasofya hakkındaki diğer mimari ve tarihi bilgiler için ilgili içeriğimize göz atabilirsiniz.
1.Justinianus (Iustinianos – Jüstinyen)’un yaptırdığı kilisenin orijinal süslemelerinde kesinlikle hiçbir tasvirli imge olmamakla birlikte, sadece metrelerce uzayıp giden kenarlarında meyve, çiçek desenleri ve geometrik süslemeler olan altın ‘tessera’lar bulunmaktaydı. Bunun sebebi kilisenin batıdan çok doğu geleneğini yansıtmasıydı. Aslında Ayasofya’daki mozaiklerin erken tarihi, belirsizlik taşımaktadır. Çünkü yapılmış olan her türlü öyküleyici ya da tasvirli çalışma İkonoklast dönemde örtülmüş ya da tahrip edilmiştir. Ayasofya’nın bilinen mozaiklerinin tarihi, gerçekte Ortodoksluğun tekrar kurulması ile başlamıştır. Bu da 850 – 950 yılları arasına, Makedonya Hanedanlığı hükümdarlığı dönemlerine denk gelmektedir. Duvarlar giderek İsa, Meryem, azizler ve imparatorların tasvirleriyle kaplanmıştır. Büyük mozaiklerin çoğu yıllar içinde çeşitli nedenlerle yok olmuş veya özellikle 1346 yılındaki depremlerde tahrip olmuştur. 1453 yılında ise 2. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet)’in emriyle mozaikler üzerlerine badana yapılarak veya sıvanarak korunmuştur.
1847 yılında padişah Abdülmecid, restore ettirmek amacıyla iki İsviçreli mimarı görevlendirmiştir. Bu çalışmalar sırasında mozaikler ortaya çıkarttırılarak, kopyaları çıkartılmıştır. Üstleri örtülen mozaikler, 1931 yılında Amerikan Bizans Enstitüsü tarafından restore etmek amacıyla tekrar ortaya çıkartılmıştır. 1934 yılında Atatürk, Ayasofya’nın müzeye dönüşmesi emrini verdiğinde bu çalışmalar hız kazanmış ve genişletilmiştir. Fakat 1847 yılında tespit edilen mozaiklerin çoğunun ne yazık ki 1894 yılındaki büyük depremde yok olduğu da tespit edilmiştir. 2020 yılında Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi ile bu müthiş mozaiklerinin üzeri kapatılmıştır ve basındaki bilgiye göre namaz haricinde açılacaktır.
Ayasofya fotoğrafları için tıklayınız
Vestibül Mozaiği
Günümüze kadar gelen Ayasofya mozaikleri, zamanında müze olan Ayasofya camiinin çeşitli bölümlerinde görülebilir. Ayasofya’ya güneyden giriş holünde, tavan ve duvarların üst bölümünde Justinianus (Jüstinyen) dönemine ait geometrik ve çiçek desenli altın mozaik görülmektedir. Kapı boşluğunun üzerinde de müthiş bir mozaik vardır: Meryem ve çocuk İsa tahta oturmuş olarak tasvir edilen mozaikte ayrıca sol tarafta 1. Iustinianos Ayasofya Kilisesi maketini sunarken, diğer yanda Büyük Constantinus (Konstantin) Byzantion kentinin maketini sunmaktadır. Bu mozaiğe ‘Vestibül mozaiği’ denilmektedir.
İmparatorluk kapısının üzerindeki mozaikte İsa tahtında oturmakta ve İmparator 6. Leo (6. Leon), tebaasının önünde dizlerinin üzerine çökerek ve ellerini yakarır şekilde uzatarak bir sadakat gösterisi yapmaktadır (6. Leon Mozaiği, bazı kaynaklarda 4. Leon Mozaiği olarak da geçmektedir?!). İsa’nın elindeki kitapta ‘Barış sizinle olsun. Ben dünyanın ışığıyım.’ yazmaktadır. Bu mozaikte ayrıca iki madalyon içinde Meryem ve Başmelek Gabriel (Cebrail) bulunmaktadır.
Kaybolan Pantokrator Mozaiği
İmparatorluk kapısından girip ilerlediğinizde sağ ve sol yandaki kemer dizgileri timpanum duvarlarıyla birlikte gözlerinizi ileri ve yukarı doğru ister istemez hareket ettirecektir. Burada pandantifleri ve kubbenin içindeki tüm alanı kaplayan Pantokrator mozaiğinden, günümüze sadece üçgen bingilerin içbükey eğimlerindeki 4 adet kanatlı melek kalmıştır. Bunların doğudaki ikisi orijinal olmakla birlikte, batıdakiler ise boya ile yapılmış kopyalarıdır. Tüm mozaikler arasında yalnızca bunların üzeri yarasa oldukları düşünülerek yüzleri hariç hiç kapatılmamıştır. Tam karşıda apsiste, pencerelerin üzerinde ise Meryem Ana ve kucağında çocuk İsa mozaiği bulunmaktadır.
Aslında bu kanatlı 4 melek (ki her birinde altı kanat bulunmaktadır), bir Seraphim (Serafim) betimlemeleri olup cennette tanrının tahtını korumaktadırlar.
Birinci kattaki galerilerde bulunan en eski mozaik, imparator Aleksandros’un (6. Leon’un kardeşi) güç ikonu olarak ele alındığı mozaiktir. İmparatorun başında miğfer şeklinde altın ve incilerle süslenmiş imparatorluk tacı bulunmaktadır. Bu mozaik kilisenin ücra bir köşesinde, kuzey galeride kubbe kemerini taşıyan ilk payenin içindedir. Aslında mozaiğin içinde bulunan soldaki diskler imparatorun adını, diğerleri ise toplamda ‘Tanrım, hizmetçine, sadık Ortodoks imparatoruna yardım et’ cümlesini bizlere iletmektedir.
Zoe Mozaiği, Ayasofya Mozaikleri
Güney galerideki mozaikte İsa tahtta, imparator 9. Konstantinos Monomakhos (9.Konstantin Monomakos) ile imparatoriçe Zoe (Zoi) arasında durmaktadır. Bu mozaiğe ‘9. Konstantinos ve Zoe mozaiği’ de denilmektedir. Aleksandros mozaiğinden 100 yıl kadar sonra yapılmıştır.
Ayasofya mozaiklerinden 2. Ioannes Komnenos ve Eirene (İmparatoriçe İrene – İrini) mozaiği, büyük ihtimalle 1118 yılında yapılmış ve 1122 yılında da oğulları prens Aleksios’un bulunduğu portesi yan panoya eklenmiştir. Ortada yine Meryem ve çocuk İsa bulunmaktadır.
Deesis Mozaiği
Deesis mozaiği, Ayasofya’nın günümüze kadar ulaşabilen mozaikleri arasında en sonra yapılan figüratif mozaik olup Bizans sanatının baş yapıtlarından biridir. Bu betimlemede Meryem Ana ve Vaftizci Yahya insanlığın kurtuluşu için İsa’ya yakarmaktadırlar.
Ayasofya Mozaikleri ve Semavi Eyice
Ayasofya mozaikleri hakkındaki herhangi bir makalede, üstad Semavi Eyice’yi anmadan olmaz. Bizlere Ayasofya ve İstanbul hakkında ilettiği, paylaştığı tüm bilgiler için kendisine şükranlarımızı sunarız. Gerek Ayasofya mimarisi, gerek Bizans mimarisi ve dönemin diğer konuları hakkında bize ilettiği bilgiler ışığında üstad Semavi Eyice’nin kitaplarının okunmasını yollardan ekibi olarak önermekteyiz. Ayasofya hakkındaki diğer sayfalarımızda da belirttiğimiz üzere, bu tarihi yapı hakkında bir çok konuda yanlış bilgiler ve yanlış yönlendirmeler veya bilgi kirliliği mevcuttur. Aynı zamanda herhangi bir eğitimi olmadan kendisini tarihçi (!?) olarak tanıtan kişilerin verdiği yalan ve yanlış bilgileri araştırmadan kabullenmek yerine üstad Semavi Eyice gibi tarihe gönül vermiş, tarihi bilgi, belge ve deneyimleriyle bizlere sunan akademisyenlerin tarih hakkında yazdığı kitapları okumanızı şiddetle tavsiye ediyoruz.
Bu makalemizin sonunu ulu önder Atatürk’ün 1924 yılında söylediği bir söz ile bitirelim: “Her hangi bir tarihi elinize aldığınız zaman, onun gerçeğe uygun olup olmadığına güven duymak için dayandığı kaynak ve belgeleri araştırılır. Bizim şimdiye kadar doğru bir milli tarihçeye sahip olmayışımızın sebebi tarihlerimizin gerçek ve mantıktan uzak sözlerinden başka kaynak bulamamak talihsizliğidir.”
Ayasofya hakkında diğer tüm bilgiler için bu sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Ayasofya mimarisi bilgileri ve fotoğrafları için bu sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Ayasofya tarihçesi ve diğer bilgileri için bu sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Ayasofya efsaneleri için bu sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Ayasofya gezginleri için ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Ayrıca İlgili Linkler:
İstanbul gezilecek tarihi yerler ve mekanlar
İstanbul Bizans tarihçesi
İstanbul Osmanlı tarihçesi
Marmara bölgesi antik ve tarihi yerler
Marmara bölgesi antik, tarihi yer fotoğrafları
Türkiye müzeler, antik şehir ve tarihi kentler
Bizans Mimarisi – Semavi Eyice
Türk Metinlerinde Konstantiniye ve Ayasofya Efsaneleri – Stefanos Yerasimos
Ayasofya – W.Eugene Kleinbauer & Antony White
Ayasofya Müzesi – Erdem Yücel
Ulu Mabed Ayasofya – İsmail Kandemir
Ayasofya’nın Mimari Özellikleri ve Süslemeleri – Ali Can Özçelik
Üç Devirde Bir Mabed-Ayasofya – Prof.Dr. Ahmet Akgündüz
Belgeler Işığında Ayasofyanın Geçirdiği Onarımlar (Doktora Tezi) – Hasan FıratDiker
Ayasofya müzesi ve Atatürk
Marmara bölgesi gezilecek önemli tarihi yapılar ve antik kentler
Marmara bölgesi antik ve tarihi şehir fotoğrafları