Ege Bölgesi İçindeki Şehir İsimleri Nereden Geliyor?
Şehirlerin isimleri, bulundukları coğrafyanın tarihsel, kültürel ve doğal özelliklerini yansıtan zengin bir mozaik sunar ve “Ege bölgesi şehir isimleri nereden geliyor?” sorusu, aslında bu kadim topraklardaki medeniyetlerin, olayların ve coğrafi özelliklerin izlerini sürmek anlamına gelir. Kimi zaman antik uygarlıkların izlerini taşıyan bu isimler, efsanelerden, önemli şahsiyetlerden, coğrafi konumlardan veya yerel dillerden beslenir. Bir şehrin adı, o topraklarda yaşamış medeniyetlerin dilini, inancını ve yaşam tarzını günümüze taşıyan bir miras niteliğindedir. Bu nedenle, bir şehrin isminin kökenini araştırmak, aslında o şehrin ve çevresinin derinliklerine doğru yapılan keyifli bir yolculuktur.
Ege Bölgesi’ndeki şehir isimleri de bu çeşitliliğe güzel örnekler sunar. Örneğin, antik dönemde Smyrna olarak bilinen İzmir’in isminin kökeni hakkında farklı rivayetler bulunmaktadır. Bir görüşe göre, isim, bölgede yaşamış Amazon kraliçesi Smyrna’dan gelmektedir. Başka bir yoruma göre ise, “smira” kelimesiyle bağlantılı olup yörenin kutsal alanlarına işaret etmektedir. Manisa ise adını antik çağda bölgede yaşamış Magnetler’den almıştır. Bir zamanlar “Magnesia” olarak anılan şehir, zamanla bu ismi Türkçeleştirerek Manisa halini almıştır. Aydın’ın ismi ise Aydınoğulları Beyliği’nden gelmektedir. Bu örnekler, Ege Bölgesi şehirlerinin isimlerinin ne kadar çeşitli kaynaklardan beslendiğini ve bölgenin zengin tarihini nasıl yansıttığını gözler önüne serer.
Ege Bölgesi İçindeki Şehir İsimleri Nereden Gelmektedir?
Bilindiği üzere bölgede 8 şehir bulunmaktadır. Peki bu şehir isimlerinin kökeni ve/veya anlamları nelerdir?
İzmir İsmi Nereden Gelmektedir?
Günümüzde İzmir olarak kullandığımız isim, Smyrna kelimesinin dönüşmüş biçimidir. Smyrna kelimesinin daha erken biçimlerinin Smira, Lesmira, Zmirra, İsmira, Samorna veya Smurna olduğu da iddia edilmektedir. Smyrna kelimesinin kullanılmasında, kentin kurulduğu yerin yakınında bir kutsal alanın bulunmasının etkili olduğu sanılmaktadır. Bu kutsal alanın, Halkapınar kaynağı ve bu kaynağın oluşturduğu gölcük olduğu iddia edilmektedir. Smyrna / İzmir adının, Ana Tanrıça Kaynağı / Gölcüğü veya en azından Ana Tanrıça / Kutsal Ana anlamlarıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. Sözcük büyük olasılıkla Hitit kökenlidir.
Peki Smyrna İsmi Nereden Gelmektedir?
Smyrna antik dönemde Anadolu’nun en önemli kentlerinden biridir. İlk yazılı kaynaklarda kentin adı Aiol lehçesinde Smurna (Σμύρνα), İon lehçesinde ise Smurne (Σμύρνη) olarak en erken İ.Ö. 7.Yy.’da görülür. İlk olarak Bayraklıda kurulan kent, bugünkü İzmir kent merkezinin bulunduğu Kadifekale ile deniz arasındaki düzlüğe İ.Ö. 4.Yy.’ın sonunda taşınmıştır. Smyrna’nın yeniden kuruluşu Büyük İskender’e bağlanır. Pausanias’ın eserinde bu olay bir öyküyle anlatılır:
“Philipposun oğlu Aleksandros, şimdiki kenti, uykusunda gördüğü bir düş yüzünden kurdu; Pagos Tepesi üzerinde avlanmaktayken, avdan dönüşünde, söylendiğine göre, Nemesisler tapınağının önüne gelmiş; burada tapınağın önünde bir kaynak ve onun suyu ile büyümüş bir çınar ağacı varmış. Çınar ağacının altında uyurken Nemesisler ona görünerek burada bir kent kurmasını ve İzmir halkını eski kentten çıkarıp oraya getirmesini buyurmuşlar.”
Tarihçiler Smyrna ismini Yunanlılar’ın İonya lehçesindeki mersin ağacının Anadolulu ismiyle bağdaştırmaktadır.
Ayrıca farklı söylevlere göre; Smyrna Kıbrıs Kralı Kinyras’ın kızıdır ve şehre onun adı verilmiştir. Başka bir efsaneye göre ise Smyrna Amazon kadınlarının liderlerinden biridir. Savaşçı özellikleriyle bilinen bu kadın Anadolu’da Samsun’dan yola çıkarak bugünkü İzmir’e ulaşmış ve burada bir şehir kurarak kendi adını vermiştir. Bir diğer hikayeye göre ise Smyrna Elekti adlı bir kavimle savaşan Amazonlar arasında esir düşmüş ve İzmir’in kurucusu olan These ile evlenmiştir. Böylece şehir onun adını taşımaya başlamıştır.
İzmir’de bulunan antik yerler veya tarihi yerler ile ilgili sayfalarımızı ziyaret edebilirsiniz
– Pergamon antik kenti
– Kızılavlu
– Asklepion tapınağı
– Şirince
Manisa İsmi Nereden Gelmektedir?
Antik kaynaklar Manisa şehrinin kurucuları olarak bugünkü Yunanistan’ın Teselya Bölgesi’ndeki Pelion Dağı civarında yaşayan Magnetleri işaret etmektedir. Magnetler, Batı Anadolu’ya göç ettiklerinde önce Menderes Nehri kıyısındaki Magnesia’yı, daha kuzeye giden bir kolu da Sipylos Dağı (Spil Dağı) eteğindeki Magnesia’yı kurmuşlardır. Magnesia şehrini Menderes Magnesia’sından ayırt etmek için Magnesia ad Sipylum adını kullanmışlardır.
Hitit döneminde bölgenin Arzava adıyla anıldığı düşünülmektedir. Magnesia zamanla Türk hâkimiyeti sırasında Mağnisiye, Mağnisa, Manisa şekline dönüşmüştür.
Aydın İsmi Nereden Gelmektedir?
Aydınoğulları (14.yy başları) zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. Selçuklu ve Arap yazılı kaynaklarına göre, Aydınoğulları’nın egemen olduğu bu bölgenin eski adı “Leşkeri-ili” ya da “Bilâd-ı Leşkerî” olarak anılmaktaydı (Leşkeri Kürtçe askeri demektir). Bu ismin kökeni, Batı Anadolu’ya hâkim olan İznik İmparatoru Laskaris’in adından türemiştir.
Ayrıca Aydan’da bulunan Afrodisias antik kenti sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Denizli İsmi Nereden Gelmektedir?
Denizli şehri ilk defa, bugünkü şehrin 6 km kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında, M.Ö. 261 – 245 yılları arasında, Seleukos Kralı ikinci Antiokhos tarafından kurulmuştur. II. Antiokhos kente karısı Laodikeia’nin adını vermiştir. Laodike’nin kenti anlamına gelen ‘Laodikeia’ adını alan kent, M. S. 7. Yy.’da büyük bir depremle yıkılınca, kent bugünkü Kaleiçi mevkiine taşınmıştır. Türkler, Denizli havalisini zapt ettikten sonra, kenti ‘Ladik’ adıyla anmışlardır.
Selçuklu kayıtları ve Denizli Mahkemesi Şer’iyye sicilleri de Ladik ismini vermektedir. İbni Batuta’nın Seyahatname’sinde Tunguzlu denilmektedir. Mesalikullebsar’da da Tunguzlu olarak kaydedilmiştir.
Timurlenk’in Zafernamesi’ni yazan Şerafettin Zemdi, Tenguzlug ve Tonguzlug gibi iki isimden bahsetmektedir. Tengiz kelimesi eski Türkçede Deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Netice olarak Denizli adı, Tenguzlu ve Tunguzlu kelimelerinin zamanla ağızdan ağza, Denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır. Denizlili araştırmacı Mümtaz Başkaya, konu ile ilgili yazdığı kitabında, Denizli adının kökeninin Tengiz olduğunu ve bir boy adı olarak Orta Asya’dan Anadolu’ya geldiğini ileri sürmektedir.
Ayrıca adı geçen bu kitabında Denizli adının kentte bulunan suların çokluğu ile ilgisinin bulunmadığını da çok gerçekçi biçimde açıklamıştır. Bu yer adının başka yerleşimlerin de adı olduğunu, Türkiye’de başka yerlerde de Denizli ve benzer türdeki adların olduğunu göstererek bu konuya gerçekçi bir açıklama getirmiş olmaktadır.
Muğla İsmi Nereden Gelmektedir?
Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Muğla ismi konusunda şunları yazmıştır:
Sene (…) tarihinde büyük bir savaş olmuş ve Rum keferesinin elinden Menteşe Oğlu Darahikey Veziri Muğlı Bey fethetmiştir. Muğlı Bey Mahan memleketinde Muhammed‘i rüyasında görüp daha sonra ulemanın huzurunda İslamiyeti kabul etmiştir. Muğla Kalesi’ni fethettikten sonra ise bu şehrin ismi Muğla diye anılmaya başlanmıştır. Farsça’da ‘Muğ’ kafir anlamına gelmektedir. Muğlı Bey Müslüman olduktan sonra birçok hizmetler yapmış ve birçok gazaya katılmıştır.
Evliya Çelebi, Muğla isminin kaynağını bu şekilde yazsa da bu bilgiler doğrulanamamıştır. Büyük olasılıkla Muğla ismi, antik çağdaki ismi olan Mobolla’nın bozulmasıyla ortaya çıkmıştır. Mobolla ismi daha sonraki Türk hakimiyeti sırasında ‘Mogola’ olsa da 1307 (m. 1889) Aydın Vilayeti salnâmesinde ise ‘Mobella’ olarak belirtilmektedir.
Ayrıca Muğla ilinde bulunan antik yerler ve tarihi yerler için ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
– Kayaköy Fethiye
– Letoon antik kenti
Afyonkarahisar İsmi Nereden Gelmektedir?
Şehir merkezinde volkanik özellikli 226 metre yükseklikte konik bir tepe olan ve kale olarak adlandırılan yer, Hititlerden günümüze kadar insanların ilgisini çekmiş ve savunulmaya uygun olmasına karşın üç kat surla çevrelenerek daha da savunulmaya elverişli konuma getirilmiştir. Bu özelliğinden dolayı Hititler; Hapanuva, Romalılar ve Bizanslılar Akroinon, Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılar Karahisar-i Devle, Karahisar-i Sahip adını vermişlerdir.
Bununla birlikte M.Ö. II. Yy.’dan günümüze kadar insanların geçim kaynağı olarak yetiştirilen, haşhaş bitkisinden elde edilen özsu anlamında ki (Yunanca) Opium kelimesinin Afion olarak söylenmesinden dolayı da Afyon adını almıştır.
Zamanla her ikisi birleştirilerek şehrin adı Afyonkarahisar olmuştur. İlk kez 17.yy.’daki mahkeme kayıtlarında bu adın verildiği bilinmektedir.
Kütahya İsmi Nereden Gelmektedir?
Kütahya’nın antik dönemdeki adı “Kotiaeion” olarak bilinmektedir. Bu ilginç ismin kökeni, “Kotys’in Kenti” anlamına geldiğini belirten ünlü Antik Çağ Coğrafyacısı Strabon’a dayanmaktadır. Kotys ise Trakya’da yaşayan Odrisler’den bir liderdir ve Romalılar’ın M.S. 38’de Anadolu’ya gönderdiği bir komutanın adıdır.
Kütahya Arkeoloji Müzesi’nde bulunan bir sikkede bu ad “Koti” olarak geçmektedir. Kütahya adı, eskisine benzetilerek Türkler tarafından verilmiştir. Şehir isminin Hititlerden alındığı tahmin edilmektedir. Kütahya’da bulunan Aizanoi antik kenti ile ilgili sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Uşak İsmi Nereden Gelmektedir?
Uşak yöresi tarihin bilinen dönemlerinden beri bir yerleşim bölgesidir. Kentin bilinen en eski adı Temenothytia’dır. Kent bu adı Heraklilerden Aristomakhosun oğlu Temenostan almıştır. Temenos, Roma İmparatorluğu dönemi sikkeleri üstündeki Temenos Oikistes (Kurucu Temenos) ya da Ktistes yazıtları ve Temenos tasvirleriyle bilinmektedir.
Temenothyria, Flavuslardan sonra Flaviopolis adını almıştır. İl merkezi Uşak’ın eski adı Uşşak’tır. Uşşak kelimesi Arabî kökenlidir ve Aşıklar Diyarı anlamına gelmektedir. Evliya Çelebi ünlü Seyahatname’sinde bu adı Aşıklar Diyarı olarak yorumlamıştır. Türklerin bu bölgeye göç ettiklerinde verdikleri isimdir. Uşşak adı ise Türkler döneminde ortaya çıkmıştır. Ayrıca Uşak gezilecek yerler ile ilgili sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Ege şehir isimleri nereden geliyor ile ilgili linkler:
Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi