Marmara Bölgesi içinde yer alan Çanakkale şehri, gerek Gelibolu Savaşları, gerekse antik yerleşimleri ile önemli şehirlerimizden biridir ve sınırları içinde yer alan Apollon Smintheus veya Smintheion Kutsal Alanı da antik Yunan düzeninde tapınağı ve Roma yapısal özellikleri barındıran diğer yapılarıyla bu öneme ve özelliklere değer katan antik alanlardan biridir. Marmara gezilecek antik kentler ve tarihi yerler listesinde yer alan Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve Tapınağı aynı zamanda aşağıda anlatıldığı üzere Aleksandria Troas (Alexandria Troas) bölgesi içinde bulunmakla birlikte bu bölgenin ve bölge içindeki Hamaxitos (Hamaxitus) antik şehrinin de kutsal alanı işlevi görmektedir.
Zeus’un oğlu ve farelerin tanrısı (Smintheus veya Smintheion) Apollon’a adanmış olan ve Apollon Kültü olarak Yunanistan gibi Anadolu’da da can bulan bu mitolojik, dinsel, idealist inanışın tam da yeridir Apollon Smintheus Kutsal Alanı. Homeros’un İlyada Destanı’nda da adı geçen kutsal alan Çanakkale sınırları içindeki Biga Yarımadası’nda bulunmaktadır.
Günümüzde Ayvacık ilçesinin tarihi Gülpınar köyü içinde kalan Apollon Smintheus Kutsal Alanı’nın bir kısmı ortaya çıkartılmış olsa da kutsal alanın bir kısmı köydeki yapıların altında bulunmaktadır. Güneyde Assos ya da Behramkale’ya 25 km kadar mesafede olan bu antik alanı, doğuda ise Ayvacık ilçesine 35 km mesafededir. Smintheion aynı zamanda Ege Denizi’ne 3 km kadar uzaklıkta bulunmaktadır.

Apollon Smintheion Tapınağı Ziyaret Saatleri ve Giriş Ücreti 2025
Apollon Smintheion Örenyeri ve Tapınağı giriş ücreti 2025 yılı için 5 Euro karşılığı TL olarak belirlenmiştir. Müze kart geçmekle birlikte haftanın her günü açıktır.
Bunun yanında haftanın her günü 08:30 – 17:30 saatleri arasında gezilebilir. Gişe kapanış saati ise 17:00’dir. Eğer daha farklı bilgi almak isterseniz 0286 217 6740 numaralı telefonu arayabilirsiniz.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve Tapınağı fotoğrafları için tıklayınız
Apollon Smintheus Tapınağı Ve Apollon’un Smintheus Olma Efsanesi
Apollon bilindiği gibi tanrıların tanrısı Zeus’un eşlerinden biri olan tanrıça Leda’dan (tanrıça Leto) olma tanrıdır. Leto adına bilindiği gibi Letoon antik kenti kurulmuştur. Olymposlu tanrıların arasında en ünlü tanrılardan biri olan Apollon, antik dönemlerden itibaren hemen hemen sanatın her alanına konu olmuştur. Homeros’un İlyada’da sıklıkla kullandığı parlak ışık saçan anlamındaki ‘Phoibos’ sıfatı ile aydın ve ölçülü gücü simgelemektedir ve kendisi de ışıktır. Ayrıca yine İlyada’da okçu, hedefi vuran, gümüş yaylı olmakla birlikte ‘omuzlarında yayı, iki ucu kapalı okluğu’ ile tanınmaktadır. Apollon’un oku ile ölmek ani, tatlı ve acısız ölmek demektir. Ayrıca antik kaynaklara göre Apollon altın kılıçlı ve altın saçlıdır.
Homeros İlyada’da, Apollon’dan daha ilk satırlarında söz etmektedir: Akha kralı Agamemnon, Apollon rahibi Khryses’in kızını tutsak eder. Rahip de kızının kurtarılması için Apollon’a yakarır. Kızan Apollon, Akha ordusuna oklarıyla vebayı salar ve ordu telef olur. İşte Apollon bu yüzden Smintheus veya Smintheion olarak da anılmaktadır ve anlamı ‘farelerin tanrısı’ demektir.
Azra Erhat’ın çevirisi ile olay İlyada’da şu şekilde geçmektedir:
“Böyle yakardı o (Khryses), Phoibos Apollon da dinledi onu,
İndi Olympos’un doruklarından, köpürmüş, öfkeli.
Omuzlarında yayı, iki ucu kapalı okluğu.
Kımıldandı mı, oklar omuzlarında şıngırdıyordu.
Kızgın tanrı yürüyordu gece gibi.
Yerleşti gemilerin ardına, saldı okunu,
Bir vınlama çıktı gümüş yaydan, korkunç, acı.
Önce katırların, köpeklerin düştü peşine.
Sonra saldı bir sivri ok insanların üstüne.
Kavruluyordu birbiri peşi sıra bir yığın ölü.
Ordu içine tanrının okları yağdı tam dokuz gün…”

Hamaxitos (Hamaksitos) Kuruluşu Efsanesi
Romalı yazar Claudius Aelianus’un yazdığı ‘De Natura Animalium’ isimli eserine göre onbinlerce fare Troaslıların mahsullerini kemirmiştir. Böylece verimsiz bir hasat dönemi geçirilir. Bunun üzerine çiftçiler Delphoi’daki toprak tanrıçası Gaia veya Gaea’ya başvururlar. Tanrıça da onlara Apollon Smintheus’a kurban sunmalarını söyler. Halkın bir kısmı söyleneni yapar ve normal verimli hasatlarına tekrar ulaşır.
Bunun üzerine koloni kurmak isteyen bazı Giritliler ise Apollon’a nerede elverişli bir kent kurabileceklerini sorar. Apollon ise ‘topraktan doğanlarla savaştığınız yere yerleşip bir kent kurun’ der. Böylece Giritliler, Hamaksitos denilen bölgeye gelerek kamp kurarlar. Fakat gece fareler eşyalarını ve silahlarını kemirince, farelerin topraktan doğduklarını düşünerek bölgeye yerleşir ve burada bir Apollon Smintheus veya Smintheion tapınağını kurarlar. Bu olay aynı şekilde Strabon tarafından ünlü Coğrafya isimli eserinde de anlatılır.
Filozof ve yazar Polemon’a göre ise Apollon, Khyrse’de yaşayan rahibi Krinis’e bir nedenle kızar ve cezalandırmak için fareleri ürünleri kırıp geçirmesi için yollar. Daha sonra Krinis’e bir Sığırtmaç Ordes kılığında görünür ve Krinis tarafından çok güzel ağırlanınca bu felaketi sonlandıracağını söyler. Apollon gittikten sonra da Krinis şükranının bir göstergesi olarak Apollon’a bir tapınak inşa ettirir. Buna benzer bir hikâyeyi aynı zamanda Eustathius da anlatmıştır. Hatta Aleksandria Troas kenti sikkelerinin bir yüzünde bu hikâyenin tasviri de bulunmaktadır.

Tanrı Apollon’un Önemi
Zeus’un tanrıça Leda’dan olma oğlu olan Tanrı Apollon’un mitolojide ve antik dönemlerde insanların nezdinde önemi büyük olmakla birlikte halkın saygı duyduğu tanrılardan biridir. Apollon kızdığı ölümlerin üzerine fareler yollamaktadır ve böylece halk amansız bir hastalığa yakalanmaktadır. Bulaşan hastalıktan iyileştirecek güç de yine kendisidir aynı zamanda. Bu özelliği antik Yunan dünyasında ‘kehanet ve geleceği görme’ özelliğine göre ikinci plandadır.
M.Ö. 433 yılında Roma kentini veba hastalığı kasıp kavurunca Apollon, Roma Pantheon’una da girmiştir ve bu özelliği ile ön plana çıkmıştır. Hatta iki yıl sonra M.Ö. 431 yılında bir konsül Apollo adına bir kutsal alan inşa ettirmiştir. Yine M.Ö. 399 yılında bir başka veba salgınında bizzat Apollo, LECTISTERNIUM denilen tanrıların ziyafetine davet edilmiştir. Hatta Roma mitolojisinde önemli bir yerde olan Vesta Rahipleri dualarında Apollon’u ‘Apollo Medice’ (iyileştirici Apollon) olarak anmaktadır. Öyle ki antik Yunan’da Hipokrat Yemini ‘Hekim Apollon adına…’ diye başlar. Hatta inanışa göre Apollon, hekim ve hekimlik tanrısı Asklepios’a bu özelliği kendisi öğretmiştir.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı Müzesi Truva Savaşı Kabartmaları ve Özellikleri
Yunan Klasik Çağ içinde adı geçen tanrı ve tanrıçalarını, özelliklerini, yetkinliklerini, birbiri ile olan ilişkilerini ilk olarak M.Ö. 8.yy’da yaşadıkları düşünülen Homeros ve Hesiodos’un aktardıklarından öğrenmekteyiz. İlyada ise Homeros’un efsanevi Truva Savaşı’nı anlattığı 24 bölüm ve 16.000’den fazla dizeye sahip olan destanıdır.
Homeros İlyada isimli destanında Truva Savaşı’nın dokuzuncu yılının ilk 51 günlük bölümünü anlatmaktadır. İlyada destanı Akhilleus’un öfkesi ile başlar ve Hektor’un cenazesi ile son bulur. Daha detaylı bilgiler için Troya antik kenti sayfası ve Troya Müzesi sayfası ve fotoğraflarına göz atabilirsiniz.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı içinde bulunan eski zeytinyağı fabrikası müze haline getirildikten sonra Truva Savaşı’nı betimleyen kabartmalar müzede sergilenmeye başlanmıştır. Bu kabartmalar arasında Hektor’un öldürülmesi, Andromakhe’nin Hektor için yas tutması, Priamos’un Akhilleus’tan Hektor’un cesedini geri alması gibi konular betimlenmiştir. Ayrıca kabartmaların arasında Hektor’un öldürülüşünün ailesi tarafından izlenmesi, Akhilleus’un Hektor’un cesedini Truva surları etrafında sürüklemesi, Athena tapınağı yağmalanışı betimlemeleri de bulunmaktadır.
Apollon Smintheus Tapınağı sütunları, figürlü tamburlara bezelidir ve bu özelliği ile Anadolu’da bulunan iki tapınağa benzemektedir. Bunlardan ilki Efes antik kenti içindeki Artemis Tapınağı, diğeri ise Didyma (Didim) antik kenti içindeki Apollon tapınağıdır.

Apollon Smintheus Tapınağı Mimarisi
Apollon Smintheus tapınağı mimari, tasarım ve heykeltıraşlık anlamında antik Yunan dünyasının en dikkat çekici ve etkili yapılarından biridir. Apollon Smintheus Tapınağı’nda M.Ö. 150 yıllarında antik Yunan mimarisinde sevilen ve sık kullanılan İon stilinde pseudodipteros tarzında (antik mimaride yanlardaki sütun dizisinin celladan çift aralık açıklığında konumlandığı, ancak içteki sütunların yarım sütun olduğu tapınak tipi veya yalancı iki sıralı sütun) inşa edilmiştir. Ön ve arka cephesinin her birinde sekiz, her bir uzun kenarında ise 14 sütun bulunmaktadır.
Tapınağın tasarımında Helenistik dönemin ünlü Anadolu mimarı Hermogenes’in yoğun etkisi görülmektedir. Dört yanı toplamda 44 sütunla çevrilmiş bu tapınağın iç kısmı sırasıyla ön oda (pronaos) ve arka oda (opisthodomos) olmak üzere üç ana bölümden meydana gelmektedir.
Tapınağın inşa malzemesi olarak üç farklı taş kullanılmıştır. Yapının temelleri, yöreye özgü volkanik tüf taşı ve üzerine andezit bloklar kullanılarak inşa edilmiştir. Temelin üzerinde yer alan mimari öğeler ise mermerdir. Tapınağı çevreleyen mermer sütunlardan her biri, üst üste konmuş 7 tamburdan oluşmaktadır. En üstte yer alan yedinci tambur kabartma bezemelidir. Anadolu’da nadir görülen bu figürlerle bezeli sütun tamburlarında boğa başı çelenk süsleri veya İlyada Destanı’nı anlatan mitolojik sahneler betimlenmiştir. Bu son tamburun üzerine gelen başlık ise İon stilinde yapılmıştır.
Sütunların üzerinde üst yapı elemanları sırasıyla arşitrav (kiriş işlevi gören baştaban), friz denilen ve üzerinde Truva Savaşı’nın betimlendiği kabartmalı bloklar, dentil (diş sırası, diş şeklindeki kuşak), geison (saçak) ve üçgen alınlık bulunmaktadır. Tapınağın görünen yüzeyleri Marmara adasından getirtilen beyaz mermerden yapılmıştır. Apollon Smintheus Tapınağı’nın mimarı ve yaptırıcısı bilinmemektedir.
Apollon Smintheus Tapınağı Ölçüleri
Tapınağın ön cephesi 18 metre yüksekliğe sahiptir. Tapınağın kısa kenarları 23.20 metre, uzun kenarları ise 41.65 metredir. Tapınak yaklaşık olarak 15 metredir ve bu da beş katlı bir binanın yüksekliğine eşittir.

Apollon Smintheus Tapınağı ve Kutsal Alanı Keşfi
Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve tapınağı ilk olarak 1785 yılında Fransız bilgin ve arkeolog Jean Baphista Le Chevalier tarafından keşfedilmiştir. 1853 yılında ise bölgede harita çalışması için gelen İngiliz Amiral R.N. Spratt tarafından tapınağın kalıntılarına ulaşılır. Tapınak alanındaki bir yazıttan buranın Fare-Smintheus kültüne ait bir tapınak olduğunu bilim dünyasına duyurur.
1866 yılında İngiliz Dilettanti Cemiyeti (Amatörler Cemiyeti) tarafından görevlendirilen mimar Richard Popplewell Pullan tarafından ilk kazılar yapılmıştır. Bu kazılar neticesinde detaylı bilgiler arkeoloji dünyasına sunulur. 1900’lü yılların başında Leaf ve Hasluck bölgeye gezi düzenleyerek tarihi ve coğrafi olarak daha detaylı bilgiler edinilir ve tapınak ile kutsal alan yıllar içerisinde unutulur.
1966 yılında ise H. Weber tarafından tekrar hatırlatılıp araştırılmaya başlanır. 1971 yılından itibaren iki yıl boyunca Çanakkale Arkeoloji Müzesi tarafından sondaj çalışmaları yapılır.
Apollon Smintheus Tapınağı ve Kutsal Alanı Kazıları ve Onarımları
Apollon Smintheus Kutsal Alanı içindeki kazılar sistematik olarak 1980 yılında Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Coşkun Özgünel tarafından başlatılmış olup günümüzde de devam etmektedir. Yapılan kazılarda özellikle tapınak alanının etrafında birçok fare gömüsü ile karşılaşılmıştır. Bu durum farelerin kamu hazinesinden karşılanarak beslendiklerini ve sunağın altındaki deliklerde yaşadıklarını göstermektedir.
2013 Yılında tapınak restore edilirken tapınak alanı platformu içine büyük bir TIR çıkartılmış ve kazı başkanı Coşkun Özgünel ise bundan dolay eleştirilmiştir. Aynı zamanda tapınağın güney yüzündeki merdivenler de beyaz çimento ve mermer tozu ile restore edilmiş ve yapılan bu işlem de eleştirilmiştir.
Günümüze kadar yapılan kazılarda özellikle 2014 ile 2016 yılları arasında alanın 35 metre kadar mesafesinde yapılan çalışmalarda Geç Roma döneminde ait çeşitli taşlar, Prehistorik dönem duvar yapısı olarak düşünülen taşlar bulunmuştur. Ayrıca Kalkolitik dönem seramik parçaları ile kemikler, çakmaktaşı ve deniz kabukları bulunmuştur. Yine aynı döneme ait bir de mezar ve mezar hediyeleri bulunmuştur. Daha detaylı bilgiler için aşağıdaki ‘kaynakça’ bölümüne bakılabilir.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı Mimari Yapıları
Apollon Smintheus Kutsal Alanı içinde tapınak haricinde çeşitli yapılar da bulunmaktadır. Bunlar Roma hamamları, su kuyuları, yazıtlar salonu gibi yapılar olup aşağıda bilgileri mevcuttur.

Kutsal Kaynak ve Su Depoları
Apollon Smintheus tapınağının bugün bulunduğu noktaya inşa edilmesine sebep olan etkenlerden biri de alanın doğal su kaynakları açısından zengin olmasıdır. Çünkü kehanet ağırlıklı olan Apollon Smintheus kültünde su önemli bir unsurdur. Buna rağmen tapınağın ilk inşa edildiği Helenistik dönemde burada yer alan doğal su kaynaklarının nasıl kullanıldığı konusunda net bir bilgi yoktur. Ancak kutsal alana tapınmak için gelenlerin veya kehanet için ziyaret edenlerin kutsal alana girmeden önce yaptıkları ritüel sürecindeki arınma ve temizlenmeleri için bugüne kadar belirlenmiş iki adet hamam yapısı bulunmaktadır.
Bu hamam yapılarının kullanımına sunulmuş olarak boyutları ve kapasiteleri birbirinden farklı 7 adet su deposu mevcuttur. En büyük olan su deposu soğuk su sağlar ve direk hamama bağlanır. Diğer altısı ise birbirleriyle de bağlantılıdır.
Büyük Hamam
Bilindiği gibi antik Roma dünyasında günlük yaşamın önemli bir parçalarından olan hamam yapıları tüm Roma İmparatorluğu’na dağılmış durumdadır. Apollon Smintheus Kutsal Alanı içindeki hamam da hem bundan dolayı hem de kutsal alana gelen ziyaretçilerin arınmaları için yapılmıştır.
Bir mühendislik harikası olan Büyük hamam yapısı da diğer Roma hamamları gibi 5 bölüme ayrılmıştır. Bunlar Soyunmalık (Apodyterium), Soğukluk (Frigidarium), Ilıklık (Tepidarium), Sıcaklık (Caldarium) ve Ateşlik (Praefurnium)’dur. Ayrıca buradaki hamamın zemininin altında ısıtma ile ilgili bir sistem (Hypocaust) de mevcuttur. Hamam ayrıca zemin dışında duvar içine yerleştirilen pişmiş toprak boruların yardımı ile de ısıtılmıştır. M.S. 1.yy ile M.S. 4.yy arasında kesintisiz olarak kullanılan hamam, takip eden Erken Bizans döneminde oldukça değişikliğe uğratıldığından bazı özgün özelliklerini yitirmiş durumdadır.

Spor Oyunları ve Yazıtlar Salonu
Büyük Roma hamamının batısında bulunmakla birlikte, kutsal alanda düzenlenen spor oyunlarında birincilik kazanan sporcuların heykellerini taşıyan yazıtlı kaidelerin olduğu bir galeri biçimindedir. Galeride bu zamana kadar 24 adet yazıtlı heykel kaidesi gün ışığına çıkartılmıştır. Tüm kaideler Latince olan biri dışında hepsi Yunancadır.
Bu yazıtlı kaideler üzerinde Apollon Smintheus Kutsal Alanı (Smintheion) sınırlarında tanrı Apollon adına düzenlenen ‘Smintheia Pauleia’ spor oyunlarında güreş ve pankreas müsabakalarında derece alan sporcuların heykelleri dikilmiştir. Mermer kaideler üzerindeki heykeller muhtemelen bronz olduklarından günümüze kadar ulaşamamıştır.
Yazıtlardan müsabakalara sadece gençlerin katıldığı anlaşılmaktadır ve yazıtlar iki satırdan on altı satıda kadar çıkmaktadır. Kaidelerde yazıtlar haricinde Apollon’u temsil eden motifler bulunmaktadır.

Kutsal Yol
Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve tapınağı başta Aleksandria Troas antik kenti olmak üzere, Hamaksitos antik kentine de hizmet vermekteydi. Aleksandria Troas ile Apollon Smintheus Kutsal Alanı arasındaki 30 km’lik mesafe boyunca eski çağlardan beri var olan kutsal yolun 50 metrelik kısmı kutsal alanın hemen batısında yer almaktadır. Kutsal yolun kenarında Apollon Smintheus’a adanmış çok sayıda yazıtlı kaide özgün konumlarında bulunmuştur.
Ayrıca yolun devam ettiği Tuzla Çayı üzerinde taş bloklar kullanılarak yapılmış sekiz kemerli bir köprü tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda köprünün M.S. 1.yy’da yapıldığı anlaşılmıştır. Yolda herhangi bir araba izine rastlanmaması kutsal alana çıkan yolun yürünerek gidildiğine dair bir işarettir.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve tapınağı, Assos’a giderken uğranılacak ve sizleri yapıldığı döneme götürerek Truva Savaşı’nın içine sokacak antik yerlerden biridir. Yolunuzu kesinlikle bu alana düşürmezseniz eğer, bu zamana kadar neleri görmediğinizi de anlamanız zor olacaktır.
Ayrıca İlgili Linkler:
Marmara bölgesi gezilecek tarihi yerler
Marmara bölgesi fotoğrafları
Troya antik kenti
Troya müzesi
Parion antik kenti
Gelibolu tarihi yerler
Seddülbahir Kalesi bilgileri.
Hermogenes kimdir
Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World, Studies in memory of Clemens E. Bosch and Sabahat Atlan and in honour of Nezahat Baydur – Edited by Oğuz Tekin in collaboration with Aliye Erol, Fare, Veba ve Apollon. Bir Kutsal Alanın Kuruluş Söylence İkonografisi – Zeynep Çizmeli Öğün
39. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt – Dr. Adil Özme
Anadolu’da Apollon Kültü – Tayyar Gürdal