Gordion Müzesi Ankara Polatlı ilçesi içinde Kral Midas Tümülüsü’nün yanı başında bulunmakla birlikte, özellikle Frig eserleri, Roma dönemi eserlerinin ve bilgilerinin sergilendiği geniş alana yayılmış olan ve adını Frig medeniyeti başkenti Gordion isminden alan müzemizdir. İç Anadolu Bölgesi gezilecek önemli müzeler ve tarihi yerleri arasında yer alan Midas Tümülüsü ve Gordion Müzesi adeta birbirini tamamlamaktadır. Günümüze kadar gelebilen birçok Frig eseri olmasına rağmen Frig yazısı tam olarak çözülemediğinden ne yazık ki eserler verimli olarak incelenememektedir. Müze Anadolu coğrafyasında Frig kültürünü odak olarak kabul etmiş birkaç müze ve ören yerinden biridir.
Anadolu toprakları bulunduğu konumu itibariyle tarihin başlangıcından beri önemli bir geçiş noktası olmuştur ve insanın ataları Anadolu güzergâhını özellikle Avrupa kıtasına geçiş için kullanmışlardır. Bunun günümüzdeki en canlı örneği İstanbul’daki 1.000.000 yıllık Yarımburgaz mağarasıdır. Pek tabi ki çok yakın tarihlerde kültürel farklar ve medeniyetlerin ilk suretleri oluşmaya başlayınca Avrupa’dan da Anadolu’ya geçişler olmuştur. Örneğin Büyük İskender, doğuyu fethetmek için Çanakkale Boğazı’nı kullanmıştır. Buna benzer göçler her daim olmuştur. İşte Frigler de Trak kökenli kavimlerden biri olarak M.Ö. 1200 yıllarının başında Avrupa’dan Anadolu’ya gelmişler ve M.Ö. 750 yıllarında da Anadolu’daki en büyük krallıklardan biri olmuştur.
Bu yazıda Gordion Müzesi eserleri ve bilgileri ile birlikte Friglerin tarihi, Kral Midas’ın hayatı ve Midas Tümülüsü hakkında bilgiler verilmektedir. Ayrıca Osmanlı tezine ve Türklerin aleyhindeki batılı tarih tezlerine tepki olarak ortaya çıkan Türk Tarih Tezi’ne göre Türklerin atası Friglerdir. Kısaca Anadolu’da bir dönem büyük bir krallık kuran ve dönemin diğer krallıkları olan Asurlar ve Urartular gibi hâkim bir konuma gelen Frig Krallığı, Anadolu tarihi için önemli bir yer teşkil etmektedir. Ayrıca Anadolu tarihi hakkında Frig dönemi de dahil en kapsamlı eserlere sahip olan müze de yine Ankara’da bulunan Anadolu Medeniyetleri Müzesi’dir.
Gordion Müzesi ve Midas Tümülüsü fotoğrafları için tıklayın
Polatlı Gordion Müzesi Ziyaret ve Giriş Bilgileri 2024
Gordion Müzesi eserleri, bilgileri ve Frig tarihi ile Kral Midas hakkında diğer bilgilere geçmeden önce Gordion Müzesi ücret ve ziyaret bilgileri nasıldır, bunu açıklayalım: Kültür Bakanlığı’na bağlı olan Gordion Müzesi’nde Müzekart geçmektedir. Eğer Müzekart yoksa giriş ücreti 60 TL’dir.
Midas Tümülüsü ve Gordion Müzesi haftanın her günü 08:30-19:00 saatleri arası ziyaret edilebilir. Müzenin gişesi ise 18:45’te son ziyaretçiyi almaktadır. Ayrıca güncel bilgi almak için müzeyi 03126382188 numaralı telefondan arayabilir, gordionmuzesi@kultur.gov.tr adresinden mail atabilirsiniz. O halde Gordion Müzesi eserleri ve hakkındaki bilgileri anlamak için öncelikle Frigler kimdir ve Frig kültürünün önemi nedir, Kral Midas kimdir konularına geçelim.
Gordion Antik Kenti UNESCO Dünya Mirası Listesi İçinde
Ankara Polatlı’da bulunan Gordion Müzesi ve Gordion Tümülüsü bilgilerine geçmeden önce Gordion Antik Kenti’nin 2012 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Geçisi Listesi içinde yer aldığını belirtelim. 2023 yılının Eylül ayından itibaren de UNESCO Dünya Mirası Komitesi’nde alınan karar ile artık bir dünya mirası olarak korunacak olan antik kent UNESCO Dünya Mirası Listesi içinde yer almaktadır. Böylece antik kent, UNESCO Dünya Mirası Listesi içindeki Türkiye’den 20. Kültürel Miras Varlığı olarak yer almıştır.
Frigler Kimdir? Friglerin Tarihi Bilgileri
Friglerin M.Ö. 1200 yıllarında Balkanlardan geldiği düşünülmektedir. Dönem Anadolu’da Erken Demir Çağı’dır; M.Ö.1200-M.Ö.800). Bu tarih aynı zamanda Hitit İmparatorluğu’nun bittiği ve Hititlerin Geç Krallık dönemi denilen zamana da denk gelmektedir. Dolayısıyla Hititlerin o yıllarda gücünü kaybetmesi Friglerin de M.Ö. 750 yılına kadar ağır da olsa gelişmesine sebep olmuştur diyebiliriz. Dönemin tarihçilerine ve coğrafyacılarına göre Frigler hakkında değişik bilgiler mevcuttur. Örneğin Frigler Homeros’a göre ‘savaşçı toplum’dur. Strabon’a göre ‘barışsever’, Arrianus’a göre ‘ mutlu kavim’, Livius’a göre ise ‘korkak bir toplum’dur.
Ancak Hitit yazılı belgelerinde Eski Yunanlılar’ın Frigler, Asurlular’ın da Muşkiler dediği, Orta Anadolu’ya istilacı bir kavmin veya halkın geldiği belirtilmektedir. Bu bilgi de bize Friglerin pek de korkak olmadığını ve savaşçı, at yetiştiren bir kavmin olduğunu göstermektedir. Ancak günümüzde yapılan araştırmalar neticesinde Muşkiler’in ölü gömme adetleri Frigler’den farklıdır. Dolayısıyla günümüzde Muşkiler’in Frigler olup olmadığı hala bir tartışma konusudur.
Hitit Kentleri Üzerine Frig Kentleri
Günümüzde Ankara ili Polatlı ilçesinde bulunan Gordion, Frig Krallığı’nın başkenti olmuştur. Yunan mitolojisine göre ilk kral Gordios (bazı kaynaklarda Goros), Gordion’u kurmuş, imar planlarıyla geliştirmiş ve şehir etrafına bir de sur yaptırmıştır. Yapılan kazılarda Gordion kentinin altında Hitit yerleşkesi olduğu görülmektedir. Ayrıca birçok Hitit kenti yerleşkesinin üzerinde de Frig mimari yapıları gün yüzüne çıkmıştır. Hititlerin tarih sahnesinden silinişinde Friglerin etkisi bulunmaktadır.
Gordios’un oğlu Midas, günümüzde bilinen efsanevi Frig Kralı’dır. Birçok Yunan kaynağında ve Asur kaynağında ismi geçmektedir. Yine birçok kaynağa göre M.Ö. 8.yy’da krallık yapmıştır. M.Ö. 738 yılında tahta oturan Kral Midas’ın M.Ö. 696 yılında Kimmer istilası nedeniyle intihar ettiği düşünülmekteydi. Ancak Midas Tümülüsü’nde bulunan mezarı ve iskeleti sonrasında 1992 yılında kafatasında çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Kafatasının üç boyutlu tomografisi çekilmiş ve incelenmiştir. Patoloji uzmanlarınca incelenen kafatasında göz çukuru sağ köşesinden yukarı doğru kırık tespit edilmiştir. Ayrıca kırık etrafındaki lekelerin de demir içeren kan kalıntıları olduğu tespit edilmiştir. Kısaca Kral Midas intihar etmemiş, aldığı bir darbe ile öldürülmüştür. Kafatası günümüzde Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi içinde sergilenmektedir.
Bazı kaynaklarca Kral Midas sonrasında beş kral daha Frigya’ya hükmetmiştir. Ancak yoğun Kimmer istilası tam olarak Frigya’nın sonunu getirmiştir. Kimmer istilası da Eusebios’a göre M.Ö. 696-695, Africanus’a göre ise M.Ö. 675-674 yıllarında yaşanmıştır. Aynı yıllarda Gordion’da büyük de bir yangın çıktığı arkeolojik kazılar neticesinde gün yüzüne çıkartılmıştır. M.Ö.590 yılında ise komşu ülke Lidya’nın kralı Alyattes’in yapmış olduğu seferler sonrası Frigler tarih sahnesinden silinmiştir.
Kral Midas Kimdir? Kral Midas Efsaneleri Nelerdir?
Frigya denildiğinde aklımıza ilk gelen Kral Midas’tır. Frigya’nın kurucusu olan Goros veya Gordios’un oğlu olan Midas zamanında Frigya en görkemli zamanlarını yaşamıştır. Frigya Kızılırmak’ın batı kıyılarına kadar uzanmıştır. Doğuda Asur ve Urartular ile komşudur. Batıda ise Sakarya nehri ile antik Yunan şehir devletleri bulunmaktadır. Babası Gordios gibi kentleşmeye ve imara önem veren Midas, özellikle Gordion’a birçok yapı yaptırmış ve kentin çevresindeki surları da genişletmiştir ve yenilemiştir.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi yakın zamana kadar Kimmer yenilgisi sonrası intihar ettiğini zannetmiş olduğumuz Midas, büyük ihtimalle Kimmer istilası sırasında kafasına aldığı bir darbe ile öldürülmüştür. Bizler Kral Midas’ı genellikle iki efsaneden biliriz. Bu iki efsane ise ‘Eşek Kulaklı Midas’ ile ‘Dokunduğu Her Şeyi Altına Çeviren Midas’ efsaneleridir.
Eşek Kulaklı Midas Efsanesi
Efsaneye göre sanatların, şiirin tanrısı Apollon ile kır tanrısı Pan bir çalgı çalma yarışması yapar. Kral Midas da yarışma sonucunu belirleyecek olan jüridedir. Yarışma sonrası Midas oyunu Pan’dan yana kullanır. Apollon buna kızarak ‘güzel müziği ayırt edemeyen kulak insan kulağı olamaz, sana eşek kulağı yarışır’ diyerek Midas’ın kulaklarını eşek kulakları yapar. Kral Midas bir süre eşek kulaklarını bir külah içinde saklasa da berberi bunu fark eder. Ancak bu sırrı bir süre saklar ve sonunda dayanamaz. Bir kuyuya ‘Midas’ın kulakları eşek kulakları’ diye bağırır. Kuyudaki su akarak bu sırrı tüm ülkeye yayar. Herkes bu durumu öğrenince Midas kulaklarını keser ancak kulakları sarmaşık gibi tekrar uzar. Sonunda Apollon’a kulaklarını düzeltmesi için yalvaran bütün servetini vermeye razı olur. Kulaklarına kavuşan Midas’ı efsaneye göre tanrı daha sonra öldürecektir.
Dokunduğu Her Şeyi Altına Çeviren Midas Efsanesi
Bu efsanenin farklı versiyonları vardır. Ancak en çok bilineni şu şekildedir: Şarap tanrısı olan Dionisos’un arkadaşı Stairos şarap içip Midas’ın gül bahçesinde sızar. Herkes Satiros’u ararken bulunur ve Kral Midas’a getirilir. On gün on gece Midas sarayında Satiros’u ağırlar. Satiros bundan hoşnut kalır ve Dionisos’a anlatır. Dionisos da Midas’a bu iyiliğinden dolayı ‘dile benden ne dilersen’ der. Kral Midas da her dokunduğunun altın olmasını ister. Ancak bir süre sonra Midas’ın her tuttuğu altın olmaya başlayınca istemiş olduğunun yanlış olduğunu anlar. Çünkü sarayına dönüp yemek yemek istediğinde her dokunduğu yiyecek altın olduğu için yiyemez. Hatta kızına bile dokunduğunda kızı altın olur. Sonunda Dionisos’dan bu gücü geri almasını ister. Tanrı da Midas’a Paktolos ırmağında yıkanmasını söyler. Paktolos ırmağı günümüzde Sardes harabelerinden geçmektedir. Irmakta yıkanan Midas gücünü ırmağa bırakır ve her şey normale döner.
Midas Tümülüsü veya Yassıhöyük: Kral Midas’ın Mezarı
M.Ö. 1200’lü yıllarda Balkanlar’dan gelen Frigler beraberlerinde birçok yeni kültür ve adet getirmiştir. Bir mezar şekli veya mezar anıtı olarak kabul edilen tümülüs de bunlardan biridir. Günümüzde birçok Frig tümülüsü olmakla birlikte bunlardan en ünlüleri Gordion Müzesi yanındaki Gordion Tümülüsü (Midas Tümülüsü veya Yassıhöyük, Yassıhüyük olarak da geçmektedir) ile Anıtkabir yapımı sırasında arazide ortaya çıkan Frig tümülüsleridir. Anıtkabir’deki tümülüsleri mesleğin iki duayeni Tahsin Özgüç ile Mahmut Akok kazmıştır. Frig Tümülüslerinin en çok bulunduğu alan Gordion, Ankara ve Yozgat’tır.
Tümülüs Nedir, Friglerde Tümülüs Nasıldır?
Tümülüsler temel olarak tekil ya da toplu bir gömü içeren höyüklere verilen isimdir. Birçok inşa tipi olmakla birlikte Frig tümülüsleri genelde yapı olarak, kral ailesinden veya soylu olan zengin kişilerin öldükten sonra açılan çukurlar içine ağaçtan yapılmış mezarlara veya mezar odalarına konulup üzerlerinin yığma toprakla örtülmesi sonucu ortaya çıkmış olan anıtsal mezarlardır. Ölen kişi ve ölü hediyeleri mezar odasına konulduktan sonra çatı örtülür ve çatının da üzerine taş yığını konulup toprak veya kil ile kapatılmaktadır.
Midas Tümülüsü Bilgileri, Özellikleri ve Restorasyonları
Polatlı’da bulunan Gordion tümülüsleri hakkındaki araştırmalar ve çalışmalar ilk olarak 1900’lü yılların başında başlamıştır. Buradaki tümülüslerin ilk beş tanesini Alman araştırmacılar Güstav Körte ve Alfred Körte kardeşler araştırmışlardır. Sonrasında ise 1950’li yıllarda Pennsylvania Üniversitesi buradaki başka tümülüslerde (6 adet) kazı ve araştırma yapmıştır. Pennsylvania Üniversitesi’nin yaptığı çalışmalar 2017 yılına kadar aralıklı olarak devam etmiştir.
Büyük Tümülüs de denilen Midas Tümülüsü’nü ise ilk olarak yine 1900’lü yılların başında Güstav kardeşler açmak istemiş olsa da mali ve teknik kaynakları iyice yetersiz kalmıştır. Bundan dolayı Midas Tümülüsü 1957 yılında R.S Young başkanlığında Pennsylvania Üniversitesi Müzesi araştırma ekibi tarafından açılmıştır. Araştırmacılar tümülüse zarar vermeden mezara ulaşmak için daha önceden denenmemiş bir yöntem denemişler ve tünel metodu denilen bir yöntemle mezar odasına ulaşmışlardır. Tünel metodu uygulamasını ise Zonguldak’tan getirilen deneyimli madenciler yapmıştır.
Midas tümülüsü 300 metre çapında ve 53 metre yüksekliğindedir. Bu özelliği ile Frig tümülüslerinin en büyüğüdür. Ancak antik dünyadaki ve Anadolu’daki en büyük ikinci tümülüstür. Anadolu’da Manisa’da bulunan Lidya Tümülüsleri içindeki Lidya Kralı Alyattes’e ait olan tümülüsler türünün en büyükleridir. Midas Tümülüsü’nün merkezinde yer alan ağaç çantı tekniğinde yapılmış mezar odası ve içindeki mobilyaları çok iyi korunmuş durumdadır. Anadolu Medeniyetleri Müzesi içindeki örnek modeli ise gerçeğinin ½ ölçüsündedir. Buradan çıkartılan çeşitli eşyalar ve mobilyalar da yine aynı müzede sergilenmektedir.
Midas Tümülüsü Mezar Odası Özellikleri ve Ölü Eşyaları
Midas Tümülüsü yapım itibariyle diğer Frig tümülüslerinden biraz farklıdır. Çünkü mezar bölümü toprakta açılan çukura konulmamış, toprak zemine yapılmıştır. Mezar odasının etrafını 80 cm kalındığında kireç taşı bloklarından 3 metre yüksekliğinde duvar kuşatmaktadır. Duvar ile oda arası ise küçük moloz taşlarla doldurulmuştur. Şu anda ziyaret ettiğinizde bir zamanlar moloz taşla dolu olan bu çepeçevre geçitte yürümektesiniz.
Mezar yapısı çift cidarlıdır. İçteki cidar üstte dışarı doğru uzanan ve moloz taş dolu bölümün basıncını tutan dört taraflı bir kasnak oluşturan kirişlerle desteklenir. Dış cidar ise büyük boyutlu ahşap tomrukların çantı tekniğinde inşa edilmesiyle oluşturulmuş bir nevi kaplama görevi görür. Bu dış cidar yukarda kirişlerin oturduğu bir zemin teşkil eder.
Dış yapıdaki bu kütükler için ardıç ve sedir ağaçları tercih edilmiştir. Mezar odasının iç boyutları 6.20 x 5.15 metredir. Yüksekliği ise 3.5 metredir. Mezar odasının giriş kapısı yoktur. Çatı kırma çatı şeklinde ve çift cidarlıdır. Çatının üzerine 4 metre kadar taş yığılmıştır. Bu yığının üzerine de yığma toprak ve kil yerleştirilmiştir.
Mezar Odası Eşyaları
Mezar odası çok zengin gömü eşyaları veya mezar eşyaları ile dolu olarak bulunmuştur. Bu eşyaların büyük bölümü ağaç ve madendendir. Bu eşyalar genel olarak, ahşap masalar, büyük ve geniş kazanlar, yonca ağızlı küçük ve normal testiler, palmetli, küre biçimli halka kulplu bronz kaplar ve kâseler biçimindedir. Özellikle kazanlardan biri denizkızı ve insan başı biçiminde dört kulp ile süslenmiştir.
Mezar odasında ayrıca 145 adet fibula (bir çeşit toka veya kopça, ataç) bulunmuştur. Bunların otuz tanesi ölünün üzerindedir. Ayrıca mezar odasında çok sayıda yuvarlak saplı derin ve sığ bronz taşlar da bulunmuştur. En önemli buluntulardan biri de biri koç başlı olan diğeri aslan başlı olan iki ayrı bronz situladır. Doksan bir adet omphaloslu kap, kazanlar içindeki düzgün ve siyah renkli Frig seramikleri de diğer buluntular arasındadır. Mezarda veya tümülüste altın bulunmamıştır.
Gordion Müzesi Eserleri
Ankara Gordion Müzesi, Midas Tümülüsü’nün hemen yan başında ve Gordion antik kentine 1,5 kilometre mesafededir. Gordion Tümülüsü buluntularının çoğu Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ne götürülmüş olsa da Gordion Müzesi sergi salonlarında Midas Tümülüsü mezar odası buluntularının bir kısmı bulunmaktadır. Ayrıca müzede Gordion antik kenti buluntuları da sergilenmektedir.
Özellikle Gordion antik kenti civarında bulunan kapıda duran ana tanrıça Matar kabartması müzenin en önemli eserlerinden biridir. Bunun yanında müzenin bahçesinde de Frig dönemine ait çeşitli kabartmalar ile Roma dönemine ait çeşitli yapı parçaları buluntuları sergilenmektedir.
Gordion Müzesi bahçesinde bulunan M.Ö. 9.yy’dan kalma dünyanın en eski çakıl mozaik döşemesi olan Megaron 2 Mozaiği de görülmeye değer eserlerdendir. Megaron 2 mozaiği 1956 yılında bulunmuş ve kesilerek yerinden kaldırılmıştır. Sonrasında ise sergilenmek üzere Gordion Müzesi açık hava sergi alanına getirilmiştir. Bu önemli çakıl taşlı mozaik için koruma çalışmaları 2011 yılından günümüze kadar gelen süreçte halâ yapılmaktadır.
Gordion Müzesi içindeki diğer eserler yuvarlak ağızlı kulplu sürahiler, geometrik desenli vazolar, Frig süsleme sanatı ile yapılmış olan kaplar, ahşaptan çeşitli ev dekoru parçalarıdır. Ayrıca müzede Frig masaları, tabaklar, kaşıklar, oyuncaklar ve sandalye ile tabureler de bulunmaktadır. Özellikle MM Tümülüsü’nde bulunan kırk parçalı kakmalı masa Friglerin mobilyacılıkta ve marangozlukta ne kadar ileri olduğunu göstermektedir. Frigler birçok mobilyada çivi kullanmamıştır. Bundan dolayı mobilyaların çoğu birbirine geçmeli olarak yapılmıştır. Tümülüslerin mezar odalarında bulunan ahşap eşyalar bu anlamda ayrı bir sanat eseridir.
Günümüzde bu eserlerin çoğunu Gordion Müzesi ile Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görmek mümkündür. Frig dönemi yerleşimler, alanlar ve buluntular son dönemlerde daha yoğun olarak çalışılmaktadır ve yapılan çalışmalar hala eksik parçalar olan Anadolu arkeolojisine ışık tutmaktadır.
Ayrıca İlgili Linkler:
Gordion Tümülüsü ve Müzesi fotoğrafları
Türkiye UNESCO Dünya Mirası Listesi
İç Anadolu Bölgesi tarihi yerler listesi
İç Anadolu Bölgesi fotoğrafları listesi
Türkiye Müzeleri.
Anadolu Medeniyetleri Müzesi bilgileri
Aizanoi Antik Kenti Frig eserleri
https://www.penn.museum/sites/gordion/turkce/
Serap Erdoğan – Gordion Tümülüsleri Işığında Frigler’de Oda Mezarlara Ölü Gömme Gelenekleri
https://www.turkishnews.com/tr/content/2010/06/24/turk-tarih-tezinin-dogrulandigindan-haberiniz-var-mi/