Mor Gabriel Manastırı Hakkında Bilgiler

Mor Gabriel Manastırı veya Deyrulumur Manastırı, sadece Mardin Midyat ilçesinde görülmesi gerekli önemli yerler ve tarihi yerler arasında değil, tüm bölge ve Türkiye içerisinde önemli bir yere sahiptir. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin ve Süryani cemaatinin ziyaret ettiği ve faal bir Süryani Ortodoks manastırı olan Mor Gabriel Manastırı, 1600 yılı geçen bir geçmişe sahiptir. Bu özelliği ile dünyanın en eski faal manastırından veya kurumlarından biridir. Ayrıca ‘Mor’ kelimesi Süryanice’de ‘efendim, büyüğüm’ anlamındadır. Bununla birlikte aziz isimlerinin önünde saygı ve hürmet sıfatı olarak kullanılmaktadır.

Mor Gabriel Manastırı nerede, diye soracak olursanız, Midyat’ın güney doğusunda kalan Yayvantepe’ye 3 km kadar bir mesafede bulunmaktadır ve Mardin Şırnak il sınırına da çok yakın bir mesafededir. Özellikle Midyat’tan sonra, yol boyunca görülen kadim zamanlara ait araştırılması gereken kalıntıların arasından geçtikten sonra bir sapakla manastıra varılmaktadır. Mor Gabriel Manastırı, ender mozaikleri, çan kuleleri, taş işlemeciliği ve uzun abbaraları ile erken dönem Hristiyanlığın Güneydoğu bölgemizdeki en önemli dini merkezidir ve günümüzde de bu önemini korumaktadır.

1600 yıldan fazla bir zaman önce Turabdin bölgesine (Midyat ve çevresi) bir manastır yapmanın ve burada inzivaya çekilmenin önemi, ancak burayı görmüş olduktan sonra anlaşılmaktadır. Mor Gabriel Manastırı, yapıldığı günden ve faaliyete geçtiğinden beri çevresine, cemaatine önem vermiştir. Din adamları yetiştiren manastır hala bu görevini büyük bir özveriyle sürdürmektedir. Ayrıca ülkemizin dört büyük Metropoliti’nden biri de burada kalmaktadır. Her yönü ile manastır, Türkiye ve dünya kültür mirasının önemli bir eseridir. Ayrıca Mor Gabriel Manastırı 30 Nisan 2021 yılında Mor Sobo Kilisesi, Meryem Ana Kilisesi (Yoldath Aloho), Deyrulzafaran Manastırı, Mor Abai Manastırı, Mor Loozor Manastırı, Mor Yakup Manastırı, Mor Quryaqos Kilisesi ve Mor Azozo Kilisesi ile birlikte (Türkiye) UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi‘ne girmiştir.

Mor Gabriel Manastırı fotoğrafları için tıklayınız

Aktif Süryani Manastırı

Öncelikle belirtmek gerekir ki manastır değişik zamanlarda değişik isimlerle anılmıştır. 1600 yıldan fazla ayakta olan manastır ilk başlarda Mor Şmuel Manastırı olarak adlandırılmıştır. Daha sonra ikinci kurucu azizden dolayı Kartminli Mor Şemun Manastırı olarak anılmıştır. Sonraları ise iki kurucu azizin isimlerinden dolayı Mor Şmuel ve Mor Şemun Manastırı olarak isimlendirilmiştir.

7.yy’da Turabdin ve Manastır Metropoliti olarak görev yapan ve bölgenin en ünlü azizlerinden biri olan Mor Gabriel’in adı da manastır ismine eklenmiştir. 15.yy’dan sonra manastır daha çok Mor Gabriel Manastırı olarak anılmaya başlanmıştır. Bunun yanında Kartmin Manastırı veya Deyrulumur Manastırı (Deyr-al-umr) olarak da bilinmektedir.

Mor Gabriel Manastırı Ziyaretçi Bilgileri ve Giriş Ücreti 2025

Manastıra giriş ücretli olup, girişte Müzekart geçmemektedir. Mor Gabirel Manastırı giriş ücreti 2025 için 100 TL’dir. Manastırın açık olduğu saatler ise öğleden önce 08:30 – 11:00 arası, öğleden sonra 13:00 – 16:30 arasıdır. Ancak manastır kış mevsiminde öğleden sonra 16:00’da kapanmaktadır.

Mor Gabriel Manastırı gezisi için girişte rehberler size eşlik etmekte ve manastırın önemli yerlerini gezdirmekte, anlatmakta ve özellikleri ile tarihi bilgilerini sizinle paylaşmaktadır. Bu konu hakkında aşağıda bilgi verilecektir.

Mor Gabriel Manastırı Günlük Ziyaret Tur Bilgileri

Araç ile giriş kapısına kadar gidilen Mor Gabriel Manastırı’nın girişinde büyük bir otopark mevcuttur. Ziyaretçiler, manastır girişinde araçlarını buraya park edip giriş kapısındaki görevliler veya rehberler eşliğinde manastırı gezebilmektedirler. Mor Gabriel Manastır turu, rehberler eşliğinde ortalama 45 dakika kadar sürmektedir. Ayrıca ziyaretçiler tur sonrasında rehberlerden bağımsız olarak veya rehberler eşliğinde manastırda fotoğraf çekebilmektedir.

Burada unutulmaması gerekli olan, manastırın hala aktif olması ve manastırda yaşayan rahip ve rahibeler ile diğer din görevlilerinin günlük yaşantılarının kesintiye uğramaması için ziyaretçilerin uyarılara önem vermesi gerektiğidir. Tur esnasında gürültü yapılmamalı, yüksek sesle konuşulmamalı ve girişi yasak olan bölgelere ve binalara girilmemelidir. Günlük turda gezilebilecek bu yerlerin detayları aşağıda verilmektedir.

Manastırın girişinde bulunan rehberler eşliğinde dış duvardan, manastır yapısına kadar 500 metrelik yürüme yolu yürünmektedir. Manastıra yaklaştıkça ihtişamı daha da artmaktadır. Buradan manastırın ilk avlusuna giriş yapılmakta ve daha ilk andan ziyaretçinin dikkatini çeken taş ustalarının marifetleri göze çarpmaktadır. Başınızı sola çevirdiğinizde Roma dönemi saraylarının izlerini taşıyan yapı, taş işçiliğinin detayları ile karşınızda belirecektir.

Mor Gabriel Manastırı Gezilecek Yerler ve Önemli Yapılar

Mor Gabriel Kemerleri

Manastırın 500 metre kadar uzağındadır ve manastır ile Kivah köyü arasında bulunmaktadır. İsa’dan önceki döneme ait bir pagan veya putperest tapınağı olduğu düşünülmektedir. 1900’lü yılların başında kemerli yapının içinde olduğu düşünülen sunak bugün yıkılan taşlar altında kalmıştır. Kemerli yapının yok olmaması için restorasyon gerekmektedir.

Dua Evi (Beth Slutho) veya Büyük Kilise (Hayklo Rabo)

Manastırın kurucuları Mor Şmuel ve Mor Şemun’un dua etmek için ilk kurdukları kilisedir ve manastırın içindedir. Manastırın kuruluşu, buranın temellerinin Melek ve Mor Şemun’un tarafından atılmasıyla başlamaktadır. Sonrasında iki aziz bu temellerin üzerine Dua Evi’ni inşa etmiştir. Büyük Kilise’nin inşaatında imparator Anastasius’un gönderdiği mimarlar ve ustalar çalışmıştır. Bu kişiler buraya geldikleri ilk gece rüyalarında, melek tarafından yerleştirilen taşları sökmemeleri ve yapıyı o taşların üzerine yapmaları gerektiğini görmüşlerdir. Yapıda 1997 yılında onarım yapılmıştır.

512 yılında yapımı biten Büyük Kilise’nin mimarlarının isimleri ‘Şufnay oğulları Teodore ve Theodosius’tur. Bu mimarların isimlerinin bilinmesi önemlidir, çünkü o döneme ait hiçbir kilisenin veya manastırın mimarı bilinmemektedir. Bizans imparatoru Anastasius tarafından buraya yollanan mimarlar ve taş ustaları, buraya gelmeden önce Perslere karşı sağlam bir kent kurmak için Dara kentini kurmuşlardır. Kiliseye yapımındaki yardımlarından dolayı Anastasius Kilisesi de denilmektedir.

Büyük Kilise’nin içindeki taban ve tavan mozaikleri görülmeye değer olduğu kadar erken dönem Hristiyanlık mimarisinin de göze çarpan örneklerindendir. Büyük Kilise ayrıca 1997 yılında da restore edilmiştir.

Mor Gabriel Manastırı Büyük Kilise Mozaikleri

Mor Gabriel Manastırı Büyük Kilisesi beşik tonozlu, kuzey – güney aksanında uzanan, doğu tarafında üç şapeli bulunan bir kilisedir. Buradaki tonoz 18,25 metre uzunluğu ve 10,7 metre ile bölgenin en büyük tonozudur. Kilisenin pencerelerinin küçük olması, Orta Çağ boyunca uğradığı saldırılardan korunmak için veya sert geçen kış mevsiminden korunmak olabilir. Kilisenin ortasındaki şapelde bulunan mozaiklerin göz alıcılığı restorasyon işleminden sonra daha da ortaya çıkmıştır. Buradaki mozaikler 6.yy’dan kalmadır. Mozaiklerin bir kısmı kaybolduğu için kimin tarafından yapıldığı anlaşılamamaktadır ve mozaiklerin kapladığı alan 22,5 metredir.

Kilisenin naosunun (temel yapı) doğu tarafında duvarda iki adet mezar vardır. Mezarların üzerlerindeki yazıtlardan soldaki mezar Mor Karpos’a ait olduğu anlaşılmaktadır. Sağdaki mezar ise Mor Sergis, Mor Bakus, Halepli Mor Eşayo ile Sebastia (Sivas)’daki Kırk Şehit’in kemikleri bulunan mezardır.

Büyük Kilise Çan Kuleleri

Mor Gabriel Manastırı’nda iki adet çan kulesi bulunmaktadır. 1971 ve 2003 yılında yapılan çan kuleleri taş işlemeleri ile görülmeye değerdir. Batı yönündeki 2003 yılında yapılan çan kulesinin yerinde daha önceden bir başka çan kulesi vardır ve yeni kule ölülerin ruhları için yapılmıştır.

Theodora Kubbesi (Kubtho d’Theodora)

Mor Gabriel Manastırı içerisinde en güzel yapılarından biridir. İçeriden sekiz kemerin oluşturduğu sekiz köşeli ve kubbeli yapı dışarıdan küp biçimindedir. Buranın Theodora kubbesi olarak isimlendirilmesinin iki sebebi vardır. İlki kubbeyi yaptıran kişi Bizans imparatoru I. Justinianus’un eşi imparatoriçe Theodora’nın yaptırdığıdır. İkincisi ise yine Bizans imparatoru Arcadius’un kızı Theodora hastalanır ve Mor Şmuel’in dualarıyla iyileşir. Arcadius da bu yapıyı manastıra yaptırır.

Theodora kubbesi, manastırdaki en eski yapılardan biridir ve 6.yy’da yapılmıştır. Yapının ilk başlarda vaftizhane olarak yapıldığı düşünülmektedir. Yapıdaki sekiz kemer bunu çeşitli şekilde doğrulamaktadır. Örneğin Aziz Ambrosius ‘sekiz sayısı yeniden doğuşun bütünlüğünü içerir’ demiştir. Sekiz rakamı ebediyeti sembolize etmektedir. Yahudiler, erkek çocuklarını doğduktan sekiz gün sonra sünnet ettirmektedir.

Theodora kubbesi daha sonrasında yanındaki oda ile birlikte manastır mutfağına ve yemekhanesine dönüştürülmüştür. Bugün ziyaret edildiğinde odanın içerisinde yekpare mermerden büyük bir hamur teknesi görülebilmektedir.

Mor Gabriel’in İnziva Odası

Büyük Kilise’nin yanında ve üstündedir. Odada duvara açılan dar bir niş içinde Mor Gabriel’in inzivaya çekildiği bilinmektedir. Burası ziyarete kapalıdır.

İnziva Kulesi (Estuno)

Manastırın 300 metre kadar uzağında olmakla birlikte dikkat çekicidir. 10 metre yüksekliğe ve 6 metre x 5 metre boyutlarına sahiptir. Manastırın ilk dönemlerinde gözetleme kulesi ya da stilit olarak kullanıldığı da düşünülmektedir. Bir söylentiye göre Mısır kralının kızı 800 askerle birlikte, Mor Gabriel Manastırına hediyeler getirmiş ve burada yaşadığı olağanüstü olaylardan dolayı burada kalmaya karar vermiştir. Bundan dolayı da kendisine bu kuleyi yaptırmıştır. Kule üç katlıdır ve burası ziyarete kapalıdır.

Meryemana Kilisesi (‘İto d’Yoldath Aloho)

Theodora kubbesinin önündeki uzun abbaradan geçilerek de gidilmektedir. Mimari olarak üç kemer ve üç beşik tonozlu neften oluşan bir mekândır. 5.yy’ın başlarına tarihlenmiştir. Kilisenin sunağı 1991 yılında yapılmıştır. Bugün ziyaretçilerin girdiği kapının üzerindeki kitabede 1965 yılında Patrik İgnatius III. Yakup’un ziyareti yazılıdır. Büyük Kilise kapalı olduğu dönemlerde ibadet bu kilisede yapılmaktadır.

Şehitler Evi (Süryanice Beth Sohde), Şimdiki Adıyla Azizler Evi (Beth Kadişe)

İlk inşa edildiğinde Şehitler Evi denmesinin sebebi, ilk yıllarda buraya şehitlerin gömülmesinden ileri gelmektedir. Burada 15 adet niş mezar bulunmaktadır ve manastıra saldırı olduğunda şehit olan azizlerin yanı sıra daha sonra buraya metropolitler, manastır reisleri ve rahipler de gömülmüştür. Şehitler Odası sol ve sağda iki tonozdan meydana gelmektedir. Soldaki tonoz tabanında manastır kurucuları Mor Şmuel ve Mor Şemun’a ait, sağdaki tonozda ise 7.yy’da manastır metropoliti ve bölgenin en önemli azizlerinden Mor Gabriel’in mezarı bulunmaktadır. Mezarlar, mermerden beşik çatı biçimindedir ve bir yanları boştur. Bunun sebebi insanlar buradan bereketlensinler diye toprak alınmasından doğan ihtiyaçtır.

Buradaki niş mezarlarda 12.000 azizin kemikleri bulunmaktadır. Bu kemikler bölgedeki çeşitli manastır ve kiliselerden getirilen kemiklerdir. Aslında bu rakamın daha fazla olduğu bilinmektedir. Fakat manastırdaki aziz kemiklerinin 12 bin rakamı ile ifade edilmesinin sebebi, Hz. İsa’nın havarilerinin sayısının 12 olduğu düşünülmektedir. Bugün burası ziyarete açıktır.

Elçiler Evi (Süryanice Bayto da’şlihe)

Azizler Evi veya Şehitler Evi’nin hemen yanındadır. İçerisinde 1915 yılında vefat eden manastır eski metropoliti Athanasios ile 1984 yılında vefat eden Turabdin Metropoliti İvennis Afrem’in mezarları bulunmaktadır. Girişi taş işçiliğinin güzel örnekleriyle işlenmiştir. Günümüzde ziyarete açıktır.

Kırk Şehitler Mabedi (Süryanice d’ Arb’in Sohde)

Azizler Evi’nin üzerindedir. Günümüzde manastır personelinin yararlandığı bir kütüphane ve oturma odası olarak kullanılmaktadır. Fakat 5.yy’da ilk yapıldığında kilise olarak kullanıldığı düşünülmektedir. 1955 yılında onarım geçirmiş ve 1962 yılında duvarları kireçle sıvanmıştır. İç mekânın günümüze kadar ulaşamayan çeşitli renkler fresk ve motiflerle bezeli olduğu bilinmektedir. Burayı manastır personeli kullandığı için ziyaretçiye kapalıdır.

Duvarlılar Evi (Beth Şuroye), Kartminli Mor Şemun Kilisesi (‘ito d’Mor Şemun Kartminoyo), İnziva odaları, Büyük sarnıç (Feskin Rabo), Büyük Tonozlu Yapı (19 kemerli büyük yapı), Büyük kubbeli yapı (günümüze kadar gelememiştir), Mısırlılar Kubbesi (Mısır’dan gelen askerlerin rahip olduktan sonra kendileri için yaptıkları yapı), Ölüler Kubbesi (Kubtho d’Anide), diğer yapılardan olup ziyarete kapalıdır.

Manastıra Giriş

Bu avluda yol üçe ayrılmaktadır. Tam karşınızda merdiven çıkarak gireceğiniz büyük avlu veya teras, hemen sağında Büyük Kilise avlusu ve sağda ise bir başka avlu veya teras bulunmaktadır. Büyük Kilise avlusu, giriş avlusundan biraz daha aşağıda olmasına rağmen burası yaz mevsiminde biraz daha serindir.

Büyük Kilise’nin hemen yanında Theodora kubbesi ismi verilen yapı bulunmaktadır. Yapı, abbaradan girişli olup buranın hemen yanındaki bölüm ise manastır mutfağı olarak kullanılmış olan bölümdür. Günlük tur dâhilinde buradan sonraki durak abbaradan geçilerek gidilen ufak bir avludur. Avlunun sol tarafından Meryemana Kilisesi (Süryanice İto d’Yoldath Aloho) sağ tarafında ise Azizler Evi (Süryanice Beth Kadişe) veya Şehitler Evi bulunmaktadır. Azizler Evi, manastırın en kutsal yeridir ve manastırdaki azizlerin gömüldükleri yerdir. 5.yy’dan kalma Sonsuzluk Evi (Beth ‘Olmo) bugün Şehitler Evi denilen yapıdır, ancak restore edilmiştir.

Buradan sonra aynı ufak avludan manastırın ortasındaki büyük terasa çıkılarak fotoğraf çekilebilir. Çünkü burası manastırdaki her yere hâkim konumdadır. Bu teras günlük manastır turunun son durağıdır.

Mor Gabriel Manastırı Tarihçesi ve Tarihi Önemli Olaylar

Mor Gabriel Manastırı Kuruluşu

397 yılında manastırın Dua Evi (Süryanice Beth Slutho) bir melek tarafından Mor Şemun’a gösterilir ve manastır Mor Şemun ve Mor Şmuel tarafından bu tarihte kurulur. Roma imparatoru Honorius ile Bizans imparatoru Arcadius, manastırdaki yapıların yapımı için maddi yardım yapar ve manastır bu dönemde Mor Şmuel Manastırı olarak anılır. Mor Şmuel Savur bölgesi İştin köyünden, Mor Şemun ise Kartmin köyündendir. Manastırın kuruluş hikâyesinin anlatıldığı metne ise Kartmin Üçlüsü ismi verilir. 408 yılında Bizans imparatoru II. Theodosius, manastıra tekrar maddi yardımda bulunur.

409 yılında manastırın ilk kurucusu Mor Şmuel vefat eder ve mezarı Azizler Evi de denilen Beth Kadişe’ye konulur. Tam 24 yıl sonra 433 yılında manastırın ikinci kurucusu olan Mor Şemun da vefat eder. Bu yıllardan 12.yy’a kadar manastır en verimli dönemini yaşar. İçinde bulunduğu Turabdin bölgesinden değil tüm Mezopotamya’dan gelen öğrenciler burada dini ve diğer konularda eğitim görüyorlar. Manastır bu dönemde bir eğitim yuvası haline gelir. Bu arada birçok tarihçiye göre Turabdin bölgesinin sınırları değişse de aslında Turabdin bölgesi merkezi batıda Mardin tarihi kenti, kuzeyde Hasankeyf, doğuda Cizre ve güneyde Nusaybin olacak şekilde Midyat ve çevresindeki şehir ve köylerden meydana gelmektedir. Turabdin ayrıca bir söylentiye göre ‘Allah’a tapanların taşı’ demektir.

Mor Gabriel Süryani Manastırı Ortaçağ Dönemi

512 yılında Dua Evi de denilen manastır içindeki Büyük Kilise, Bizans imparatoru Anastasius tarafından yapılan maddi yardım ile bitirilir. Aynı dönemde imparatoriçe Theodora’nın yardımıyla da Theodora kubbesi bir vaftizhane olarak bitirilir. Süryani kilisesinin yedi sırrından biri olan vaftiz işlemi, kız veya erkek bebek doğduktan hemen sonra 40 gün içinde yapılmalıdır. Vaftiz edilenler Süryani kilisesinin yedi sırrından bir başkası olan Kutsal Murun yağı ile de mesh edilmelidir.

518 ile 527 yılları arasında, Bizans imparatoru I. Justinianus zamanında Kalkedon Konsili kararlarından dolayı manastır ile Bizans arasında gergin bir dönem başlar. Konsil kararlarını saymayan manastır rahipleri 20 yıl boyunca Manastırı terk etmek zorunda bırakılır. Bu baskıda ‘kanun dışı Patrik’ olarak anılan Antakya Kilisesi’ne Patrik olarak atanan Afrem’in rolü büyüktür.

Persler ve Mor Gabriel Manastırı

581 yılında Persler, Turabdin bölgesine saldırarak manastırı ve bölgedeki her yeri yağmalar. O dönemin en büyüğü olan manastır kütüphanesi de yağmalanır ve büyük zarar görür. Kütüphanenin büyüklüğü şöyle anlaşılabilir: Zamanında Süryanice olarak Homeros’un İlyada ve Odysseia üzerinde okumalar yapan din görevlileri harflerin altında başka harfler keşfetmişlerdir. Yapılan titiz çalışmalarla silinen Süryanice harflerin altından Grekçe orijinal kopya olarak Homeros’un İlyada ve Odysseia isimli kitabı çıkmıştır. Orijinal kopya aynı sayfalarda Süryanice olarak tekrar yazılmıştır. Fakat kitap günümüzde kayıptır.

605 yılında Romalılar bölgeyi geri alırlar, ancak sekiz yıl sonra 613 yılında Persler bölgeyi tekrar kuşatır ve yağmalar. Mezopotamya tekrar Perslerin egemenliği altına girmiştir.

615 yılında, Daniel Uzoyo manastırın ilk Metropolit’i olarak atanır, Uzoyo sadece manastırın değil tüm Turabdin bölgesinin Metropolit’idir. Bu tarihten 1088 yılına kadar manastır, tüm Turabdin bölgesi dini yönetim merkezi olarak görev yapmaya devam eder. Manastır Metropoliti de Turabdin Metropoliti olarak görev yapmaktadır.

634 yılında Aziz Gabriel veya Mor Gabriel, manastır Metropoliti olarak geçer. Göstermiş olduğu mucizeler ve başarılı yönetimi ile 15.yy’dan sonra manastır, Mor Gabriel Manastırı olarak anılır. 668 yılında vefat edince manastırdaki Azizler Evi’ne defnedilir.

640’lı yıllarda bölge Müslüman – Arap ordusu tarafından işgal edilir. 700 yılında burada eğitim gören ve manastırın gelişmesinde büyük görev alan, diktirdiği 12.000 zeytin ağacı ile Zeytinci (Süryanice’de d’Zeyte) lakabını alan Mor Şemun d’Zeyte, Harran metropoliti olarak göreve gelir. Mor Gabriel Manastırı kütüphanesine 180 el yazması hibe eder ve zeytin sıkma presi kurar. Mor Şemun d’Zeyte 734 yılında manastırda vefat eder.

Turabdin Bölgesi Veba Salgını

774 yılında bölgede veba salgını baş gösterir. Manastırda yaşayan 96 rahip salgından dolayı hayatını kaybeder. Veba salgınının durması için Mor Gabriel’in naaşı mezarından çıkartılır ve veba salgını durur.

777 yılında bugün Theodora kubbesi içinde görülebilen Büyük Taş (Kifo Rabtho) buraya Bozkır köyünden getirilir. Büyük Taş 3,27 metre uzunluğunda, 1,30 metre genişliğinde ve 38 santimetre yüksekliğinde olup bugün ziyarete açıktır.

998-1035 yılları arasında Metropolit Bsorinolu Yuhanon, kullanımı unutulan Estrangeloyo yazı stilini tekrar kullanarak Süryani hat sanatını tekrar canlandırır ve öğretmeye başlar. Estrangelo yazı stili 3.yy’da Şanlıurfa’da ortaya çıkmış ve Kufi yazı stilini de etkilemiştir.

1100 ve 1146 yıllarında Mor Gabriel Manastırı, Selçukluların saldırılarına uğrar. 1169 yılında manastır bir saldırıya daha uğrayarak kütüphanesi yağma edilir. Geride kalan 270 adet el yazması, rahip Muşe, rahip Gabriel ve kardeşi Elişa tarafından onarılır. İşgalciler 14 gün boyunca manastırda kalır.

Mor Gabriel Manastırı ve Moğollar

1296 yılında Moğollar bölgeyi tekrar istila eder. Manastır yağmalanır ve birçok yapısı yıkılır. Burada yaşayanlar ve rahipler manastırı dört ay boyunca terk etmek zorunda kalır. Manastır dört ay boyunca terk edilir, bu esnada manastırdaki birçok değerli eşya ve kutsal yağlar yağmalanır.

1393-1394 yıllarında Moğol istilasına tekrar maruz kalan manastıra saldırılarda Metropolit Yuhanon Yeşu ile 32 rahip ve 300 kişi şehit edilir.

1395 yılında Moğol lideri Timurlenk, Turabdin bölgesi ile manastıra tekrar saldırır. Mor Gabriel Manastırı yakınlarındaki Rahipler Mağarası içinde Metropolit Yuhanon Tuma ile 40 rahip ve dört papaz ile birlikte 500 kişi şehit edilir. Manastırın yazılı kaynaklarında ölen rahiplerin isimleri bulunmaktadır. 1413 yılında manastır bir kere daha Moğol saldırısına maruz kalır. Bu saldırıdan ise sadece bir rahip kurtulur. 1416 yılında bir grup Yezidi, aralarında Mor Gabriel’in sağ el kemiklerinin de olduğu kutsal eşyaları manastırdan çalar.

1541 yılında manastır yağmalanır ve altın, gümüş, ipekten oluşan birçok kıymetli eşya yağmalanır. 1684 yılında Patrik İgnatius I. Abdulmesih, Mor Gabriel manastırını ziyaret ederek kutsal Murun’u takdis eder. Patrik tarafından kutsanan kutsal Murun yağı dünyadaki tüm Süryani kiliselerine gönderilir.

1714 yılında manastır ağır bir saldırıya uğrar. 1834 yılında ise manastır rahiplerinden Zeytun’un bir dua kitabının (Fantikho) arasına yazdığı ifadeye göre yöre halkı tarafından tekrar saldırıya uğrar. (Söz konusu bu kitap 1915 – 1916 yıllarındaki karışıklıktan dolayı çalınır ve 1929 yılında sekiz gümüş mecidiye karşılığında tekrar alınır.) 1867 yılında Patrik İgnatius II. Yakup, manastırı ziyaret eder ve kutsal Murun yağını takdis eder. Büyük Kilise’nin duvarları ve tavanı kireçle sıvanır.

1915’de Birinci Dünya Savaşı döneminde Mor Gabriel Manastırı rahip ve yaşayanları, Kılıç dönemi denilen (Seyfo) döneminde, yöredeki Kürtler (Azamo veya Azamgiller aşireti) tarafından öldürülür. Manastır dört yıl boyunca işgal edilecektir. 1919 yılında savaş sonrası bölgede istikrar sağlanarak Kürtler manastırdan çıkartılır ve manastır Süryanilere teslim edilir.

Cumhuriyet Dönemi Mor Gabriel Manastırı

Birinci Dünya Savaşı öncesinde bölgede yedi Metropolitlik merkezi olmasına rağmen Turabdin’de Süryani sayısı azalınca 1923 yılında, Turabdin Metropolitliği kurularak tüm bölge tek bir dini merkez altında birleştirilir.

1955 yılında Patrik Afrem Barsavm direktifleri ile Turabdin Metropoliti İvennis Afrem döneminde, Rahip Şebo Güneş tarafından Manastır Semineri yüzyıllar sonra tekrar açılır. 1962 – 1973 yılları arasında ileride (1997 – 2005 yılları arasında) Orta Avrupa Metropoliti olarak görev yapacak olan Yulios Yeşu (İsa Çiçek) manastır reisi olur ve manastırın birçok yapısında onarımlar yapılır, yeni binalar eklenir.

1966 yılında manastır yolu açılır, artık manastıra ulaşmak daha kolaydır. Ancak 1970 ve 1980’lerde bölgeden Avrupa’ya çok büyük miktarda göç başlar. Bölgedeki birçok Süryani köyünün cemaati Avrupa’ya gider.

1985 yılında ise 1973 yılında manastır reisliği yapan rahip Samuel Aktaş, Patrik tarafından Timotheos ünvanıyla Turabdin Metropoliti olarak atanır. Bu dönemde manastırda büyük restorasyonlar ve onarımlar yapılır, yeni yapılar manastıra eklenir. Metropolit Türkiye’de yaşamakta olan Süryanilerin karşı karşıya kaldığı sorunların çözümü için dönemin Cumhurbaşkanı ve Başbakanını Ankara’da ziyaret eder.

1997 yılında manastır kuruluşunun 1600. yılı kutlanır. Dört yıl sonra 2001 yılında Turabdin Metropoliti Samuel Aktaş, dönemin Cumhurbaşkanı Necdet Sezer’i Deyrulzafaran manastırında ağırlar.

Süryaniler ve Bölge İçin Mor Gabriel Manastırı’nın Önemi

Mor Gabriel Manastırı’nın bulunduğu Turabdin bölgesi, Süryaniler için ‘ikinci Kudüs’ olarak kabul edilmektedir. ‘Doğu Manastırlarının Güneşi’ olarak kabul edilen Mor Gabriel Manastırı’nda 1600 yıldan fazladır Hz. İsa’nın da konuştuğu dil olan Süryanice (Aramice) dua edilmekte ve ibadet edilmektedir. Bu anlamda sadece Turabdin bölgesi için değil Mezopotamya için de çok önemlidir. Ayrıca manastır yetiştirmiş olduğu aziz, patrik, rahip, hattat ve öğretmenlerle bölgede önemli bir dini merkezdir.

Manastırın önemi şu şekilde de ifade edilebilir: 6.yy’da yaşamış olan Mabuğ (Menbeç) Metropoliti Mor Filuksinos “her kim bu manastırı yedi kez ziyaret ederse Kudüs’ü (Yerulaşem) ziyaret etmiş gibi olur. Çünkü onun benzeri ve örneğinde inşa edildi ve kuruldu” demiştir.

Ayrıca Azizler Evi’nde yatan azizlerden bereket almak, rahiplerin duasını almak ve kutsal kiliselerde dua etmek bugün de önemini korumaktadır. Bugün başta Süryaniler, Yezidiler ve Müslümanlar olmak üzere birçok kişi Mor Gabriel Manastırı’na gelerek hastalık ve dertlerine şifa bulmak için zaman zaman manastırı ziyaret etmektedirler.

Hristiyanlık tarihinde Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki özel konumu ve rahip okulu olması sebebiyle de Mezopotamya ve Asya’daki en önemli dini merkez olarak kabul edilmektedir.

Dünyanın En Eski Faal Manastırı

397 yılında kurulan Mor Gabriel Manastırı, kurulduğu günden itibaren aktif olan dünyanın en eski aktif manastırıdır. 5.yy’dan kalma yapıları ve 6.yy’dan kalma mozaikleri ile görülmeye değer erken Hristiyanlık mimarisinin ve taş işçiliğinin en güzel örneklerinden biridir. Binlerce rahip adayları için manastır bir çekim merkezi olarak binlerce rahip yetiştirmiştir. Örneğin kuruluşundan hemen kısa bir süre sonra manastırda yaşayanların sayısı 400’den 1000’e kadar çıkmıştır. Bu anlamda ilk zamanlarından günümüze büyük bir manastırdır.

Manastırın bir önemi de 7.yy’da oluşan bir gelenektir. Turabdin bölgesindeki her ailenin ilk doğan erkek çocuğu on yaşına geldiğinde eğitim alması için manastıra bırakılmıştır. Bu yüzden Mor Gabriel Manastırı’na Ruhban Manastırı (Umro Kohnoyo) veya Ruhban Okulu (Beth Sefro Kohnoyo) da denilmiştir. Kurulduğu günden günümüze kadar Süryanice, teoloji, felsefe konularında eğitim vermektedir. İlk başlarda bu eğitime Grekçe ve Farsça da dahildir. Manastıra ayrıca yetiştirdiği Metropolitlerin çokluğundan dolayı ‘Metropolitlerin Anası’ da denilmektedir.

Manastır kurulduktan itibaren manastır okulunun önem kazanmasından dolayı, manastır kütüphanesi, kısa zamanda dönemin en büyük ve önemli kütüphanesi haline gelmiştir. Buradan çok sayıda hattat ve minyatür ustası rahipler yetişmiştir. Yukarıda bahsettiğimiz üzere zamanında Homeros’un kitabının yansıra Grekçe olarak Euklid’in (Öklid) geometri konusunda kitaplarına da sahiptir. Bugün ise manastırda yazılan ve günümüze kadar gelen en eski el yazması kitap 770 yılında Emmanuel adlı bir hattat tarafından kopyalanan kitaptır. Bu kitap Kutsal Kitap’ın bazı bölümlerini içermekle birlikte İngiliz Devlet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

Mor Gabriel Manastırı Katkıları

Bugün de tarihi süreçte olduğu gibi Mor Gabriel Manastırı hem kendi bünyesinde din ve felsefe gibi konularda eğitim vermektedir. Burada olan ve sayıları 30 kadar olan öğrenciler, yatılı olarak burada din eğitimlerini alırlarken aynı zamanda resmi eğitim ve öğretimleri için de ilçedeki devlet okullarına manastır tarafından gönderilmektedir.

Ayrıca İlgili Kaynaklar:

Mor Gabriel Manastırı Fotoğrafları
Türkiye UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi
Güneydoğu Bölgesi antik kent ve tarihi yerleri
Güneydoğu Anadolu Bölgesi tarihi yer fotoğrafları
Güneydoğu Anadolu Bölgesi rota bilgileri
Türkiye müzeler, antik şehir ve tarihi kentler
1600 Yıllık Gelenek Mor Gabriel Manastırı – Yakup Bilge