Bursa tarihi Cumalıkızık Köyü, Türk ve Osmanlı mimarisine dair yapılarıyla birlikte günümüze kadar çok iyi olarak korunmuş olan, Bursa’da gezilecek yerler içinde başı çeken ve 700 yıl boyunca yaşayan en güzel Anadolu’daki eski Türk köyü örneklerden biridir. Bundan dolayı köy, Bursa’da ve Marmara bölgesinde gezilecek yerlerden biridir.
Gerek temiz havası, gerekse sakinlikten hoşlanan tarih ve doğa severlerin kesinlikle gitmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Cumalıkızık köyü nerede diye soracak olursanız, Bursa ilimizin merkezinde Yıldırım ilçesine bağlı tarihi bir köydür. Cumalıkızık köyüne nasıl gidilir sorusu, basit yanıtlarla başlayıp, biraz zorlaşmaktadır.
Köy, Eskişehir yolu üzerinde olup anayol üzerinde tabelaları bulunmaktadır. Ama sapaktan sapıldıktan sonra ne yazık ki bir karmaşa yaşanmaktadır. Çünkü sadece anayoldan çıkarken tabela var, ancak sonrasında yok. Köye araba ile çıkılmakta olup, hafta sonları köy ilkokulunun bahçesine park edilebilmektedir. Parktaki bekçiye neden tabela konusunda sıkıntı var dediğimizde, aldığımız cevap köy muhtarının bu konuda çalışmasının olduğudur.
Tarihi Cumalıkızık Köyü fotoğrafları için tıklayınız
Cumalıkızık Köyü Tarihçesi
Köyün tarihçesi ile ilgili çeşitli söylentiler vardır. Bunlardan bir tanesi Oğuz Türklerinin Kızık Boyu ile ilgilidir. Osmanlı devleti zamanında vergi ile ilgili tahrir defterlerinde ve Türkmenler ile ilgili bazı kaynaklarda Kızık Boyu adına rastlanmaktadır. 14. yy’a ait Osmanlı Tahrir defterlerindeki kayıtlarda o yüzyılın başında Anadolu’da yirmi sekiz adet ‘Kızık’ yer adı geçmektedir. Bunlardan 5 tanesi Bursa’da yer almakta, diğerleri Anadolu’ya yayılmış durumdadır.
Bazı araştırmacı yazarlara göre Bursa’da bulunan ve sonu ‘kızık’ ile biten köy isimleri, Cumhuriyetimizin ilk yıllarında Bursa Halkevi’nin yaptığı bir araştırmaya göre dağ eteği ile vadiler arasında kaldıkları için bu adı almışlardır. Oysa aynı şekilde kurulan ve Bursa iline yakın olan köylerde bu şekilde bir isim bulunmamaktadır. Cumalıkızık köyü ile civardaki diğer köyler İpek yolu güzergahına yakın bir şekilde bulunmaktadır. Durum böyle olunca Kızık Boyu’nun bu şekilde Bursa’ya gelerek buralara yerleşmesi daha makul görünmektedir.
Bir diğer söylentiye göre ise Osmanlıların Bursa’yı fethetmesi ile bu civara getirildiğine dairdir. Öyle ki 1302 yılındaki Dimboz Savaşı ile 1306 yılındaki II. Tekfur Savaşı sonrasında buraya yerleştikleri düşünülmektedir. 1865 yılına ait bir vakfiye belgesinde, Cumalıkızık Köyü’nün 1339 yılında kurulduğu düşünülen Orhan Gazi Vakfı’na bağlı olduğu belirtilmektedir.
Bu söylentiler ışığında Cumalıkızık Köyü’nün tarihçesi 700 yılı aşmaktadır. Peki bu tarihi Osmanlı köyüne gittiğimizde nasıl bir mimariyle, siluet ile karşılaşacağız?
Bursa Cumalıkızık Köyü Tarihi Evleri ve Mimari Özellikleri
Geleneksel Türk evlerinin yapımını yöresel alışkanlıklar, gelenekler, iklim koşulları, ekonomik koşullar ve yöresel mimari etkilemektedir. Osmanlıların ilk başkenti olan Bursa’da bütün olarak mimari özelliklerini koruyan bir başka yerleşim yoktur. Ancak Bursa’nın genelinde parça parça olsa da bu tür geleneksel evlere rastlamak mümkündür.
Cumalıkızık Köyü geleneksel evlerindeki belirgin özellikler, evlerin mimari olarak genelde ‘iç sofalı’ tipte olması ve yapı olarak da alt katlarının taş (kargir), üst katlarının ise ahşap iskelet üzerine kerpiçten olmasıdır. Fotoğraflarda da görüleceği üzere, geleneksel kırsal konutları genel itibariyle günümüze kadar korunmuştur. Bu tarihi evlerin alt katları genellikle ahır ve kiler olarak kullanılmakta, üst katlarını ise ev sakinlerinin yaşam alanları oluşturmaktadır.
Cumalıkızık’ın geleneksel evlerinin üst katları çıkmalı veya çıkmasız oluşlarına göre farklılık göstermektedir. Sokağa bakan cephelerde pencerelerin sayısı ve düzeni, cephenin genişliğine göre farklıdır. Çıkmaların oluşturduğu bu düzen, biz ziyaretçiler için gözden kaçmayan bir perspektif oluşturmaktadır. Ayrıca bu çıkmaları destekleyen ve mimari literatürde ‘eliböğründe’ veya ‘payanda’ olarak da geçen destekler de bir detay olarak görülmeye değerdir. Çatılar ise genelde beşik ve kırma tiplerinde yapılmıştır ve çatılar alaturka kiremittendir.
Birçok geleneksel evin, iç avluya açılan dış kapılarının tokmakları veya halkaları da görülmeye ve fotoğraflanmaya değerdir. Döküm tekniği ile yapılan ve özellikle halka biçimdeki bu kollar zamanın maden işçiliği hakkında da bilgi vermektedir.
Bursa Tarihi Cumalıkızık Köyü Sokakları
Cumalıkızık köyünde sokaklar dar olarak yapılmış ve bir düzene bağlı değildir. Kesme taştan yapılmış sokaklar ortaya doğru bir eğim gösterir ve ortalardaki taşlar biraz daha büyüktür. Bunun sebebi yağmur mevsimlerinde zaten bir yamaçta kurulmuş olan köyün sokaklarından rahatça suların akmasının istenmesidir. Dar olan sokaklarında tarlaları ile ilgilenen köylüleri traktörleriyle sık bir biçimde görebilirsiniz, öyle ki birçok yerde traktör geçerken sokakta yürümeniz zorlaşabilir.
Köyün ayrıca güneydoğu tarafında kalan ‘cin aralığı’ veya ‘şeytan çıkmazı’ denilen bir sokak mevcuttur. Efsaneye göre Kurtuluş Savaşı zamanında Anadolu’yu istila eden Yunan askerleri, köye gelir ve köy halkını camiye toplar. Bir fırsat yakalayan köylüler camiden kaçarak bu sokağa girer. Sokağın sonunda sadece bir insanın geçebileceği genişlikte bir aralık vardır. Ancak sokağın ortasından bile bakılsa burası çıkmaz sokak olarak görülmektedir. Köylülerin peşine düşen Yunan askerleri sokağın ortasına geldiklerinde, çıkmaz sokağa girdiklerini düşünerek, köylülerin nasıl yok olduğunu(!) anlayamaz. Bu sokağın adı, bu olay neticesinde ‘cin aralığı’ veya ‘şeytan çıkmazı’ olarak kalmıştır.
Cumalıkızık Köyü UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde
Köyde bulunan evlerin 17 tanesi 1999 ile 2001 yılları arasında Büyükşehir Belediyesi, Valilik ve Unesco işbirliği ile giydirme tekniğiyle restore edilmiştir. Köyde 2007 yılına kadar çalışmalar yapılmıştır. Toplamda 147 yapının, 24’nün iyi durumda olduğu, 30’unun basit, 32’sinin orta, 26’sının kapsamlı onarım görmesi gerektiği, geri kalanında ise rekonstrüksiyon uygulanmasının gerektiği ortaya çıkmıştır. Tüm yapılan çalışmalarla Köy geneli, 2014 yılında 998. alan olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir.
Cumalıkızık Köyü Müzesi
Köyün içinde ayrıca Cumalıkızık Köyü Müzesi bulunmaktadır. Köyün tarihçesini ve kurulduğu günden itibaren köyde yaşamış önemli ailelerini eşyalarını anlatan müze görülmeye değer. Özellikle Cumhuriyetimizin yeni kurulduğu yıllarda, ulu önder Atatürk’e bağlılığın da müzesi olarak görebiliriz bu müzeyi; köyden çıkan ve kendi tarihinin siyasi ve sosyal hayatında öne çıkan aileleri tanıtan bu müzeyi gezmek için iki saatinizi ayırmanız gerekmektedir.
Tarihi Cumalıkızık Köyü hakkında diyebileceğimiz şeylerden biri de, köyün girişindeki pazardan alışveriş yapmanızı istemek olacaktır. Köy halkı tarımla uğraşmakta ve İstanbul, Osmanlı İmparatorluğunun başkenti olduğu zamanlarda Cumalıkızık köyünden Topkapı Sarayı’na sebze ve meyve gittiğini düşünürsek eğer, alışveriş yapmak hem köylülere maddi bir kazanç sağlayacak hem de gerçekten leziz ürünler tatmış olacaksınız.
Ayrıca yerel halktan çoğu fotoğraf çektirmeye yanaşmamaktadır ve hatta kendilerini çekerseniz kızmaktadır.
Son olarak, gittiğimiz, ziyaret ettiğimiz yerleri mümkün olduğunca temiz tutalım lütfen. UNESCO gibi bir kurumun ‘Dünya Mirası Listesi’ne aldığı bir yerleşim biriminin sokaklarında gezerken çöp atmak, sadece kendi kültürünüzü ve bencilliğini göstermektedir.
Ayrıca İlgili Linkler:
Cumalıkızık köyü görselleri ve fotoğraf albümü
UNESCO Dünya Mirası Listesi Türkiye
Marmara bölgesi antik kent ve tarihi şehirleri
Marmara bölgesi tarihi yer ve antik şehir fotoğrafları
Türkiye müzeler, antik şehir ve tarihi kentler
Bursa Kızık Boyu köyleri
Geleneksel Cumalıkızık’ın konutlarında cephe özellikleri