Burdur gezilecek yerler ve tarihi yerler arasında yer alan Bakibey Konağı veya diğer ismiyle Koca Oda, Türk El Sanatları, barındırdığı eserler, muhteşem kalemişi süslemeler ve tarihi ile günümüzde hem bir etnografya müzesi olarak hem de geleneksel Türk mimarisi detaylarını gösteren tarihi yapı olarak hizmet vermektedir. Burdur merkezine yakın olan Divan Baba caddesinde bulunan Bakibey Konağı özellikle iç mekânları ve başodasındaki kalemişi süslemeleri ile bilinmektedir.
Günümüzde Antalya’ya gidecek olanların çoğunun geçtiği Burdur çevreyoluna da yakın olan Bakibey Konağı, Burdur ilinin adeta gözbebeğidir. Tarihi evlerin veya geleneksel Türk mimarisi öğelerini barındıran evlerin sayısı gün geçtikçe azalsa da veya korunmaktan uzak bırakılmış olsa da bu tarihi konak görenleri hayran bırakmaktadır.
Tarihi sevenler için Akdeniz bölgesi genelde antik kentleri ile anılmaktadır. Her ne kadar sahilleri ile yerli ve yabancı turistlerin gözde yeri olsa da Akdeniz bölgesinde birçok tarihi yerleşim, antik kent ve buralardan çıkartılan veya getirilen eserleri sergileyen müzelerimiz de bulunmaktadır. İşte Akdeniz bölgesi tarihi yerleri listesi içinde yer alan Bakibey Konağı da bu özel ve güzide yerlerden biridir.
Burdur Bakibey Konağı fotoğrafları için lütfen tıklayınız
Bakibey Konağı Giriş Ücreti ve Ziyaret Saatleri 2024
2003 yılından itibaren Burdur Valiliği’ne bağlı olan Bakibey Konağı’na giriş ücretsizdir. Bu anlamda tarihi yapıları seven ve merak eden kişiler için bizce bu gayet iyi haber. Çünkü restorasyon sonrası aslında uygun olarak yapılan kalemişi süslemeleri, görmek insanı gerçekten hayrete düşürmekle birlikte Türk Kültüründe zanaatkarlık teriminin önemini vurgulamaktadır.
Konağa giriş veya ziyaret saatleri haftanın her günü 09:00 ile 17:00 saatleri arasındadır. İki katlı olan konağı, içindeki etnografya müzesini, bahçesini gezmek ise tahmini bir buçuk saat sürmektedir.
Bakibey Konağı İsmi Nerden Gelmektedir? Baki Bey Kimdir?
Konağa ismini veren Hüseyin Baki Bey, 1881 yılında doğmuş ve genç Cumhuriyet’te milletvekilliği gibi görevler üstlenmiş bir Cumhuriyet insanıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasında etkin rol alarak Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Burdur Heyet-i Milliye gibi oluşumlarda görev almıştır. Her iki oluşumun Türkiye Cumhuriyeti kuruluşuna giden yoldaki başarılarından dolayı 13 Temmuz 1920 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine ayrıca teşekkür edilmiştir. Baki Bey ticaret ve ziraat ile uğraşırken 1949 yılında vefat etmiştir.
Ancak konağın tarihi Baki Bey’den çok daha eskilere dayanmaktadır. Bakibey Konağı’nın tapu kaydı 1830 yılına ve Baki Bey’in babası Reşit Bey üzerine ait olsa da konağın yapıldığı tarihin çok daha eski olduğu düşünülmektedir. Öyle ki konağın tam olarak ne zaman yapıldığı bilinmese de Reşit Bey’in dedesi Ahmet Paşa veya Ahmet Paşa’nın babası Çelik Mehmet Paşa tarafından yaptırıldığı var sayılmaktadır.
Bakibey Konağı Tarihi
Geleneksel Türk mimarisi veya Osmanlı mimarisi özellikleri taşıyan Boğaziçi yalıları gibi konakların da mimarlık tarihindeki ve hatta tarihteki önemi büyüktür. Öyle ki Anadolu’da bazı konaklarda ülkenin kaderini belirleyen Kurtuluş Savaşı hareketleri başlatılmış, destek bulmuş veya tarihin değiştirilmesine ön ayak olmuştur. Birçok nedenden dolayı tarihi bir konağın mimari önemi kadar tarihçesi de önemlidir.
1973 yılındaki Burdur İl Yıllığı’na göre konağın tapu kaydı olan 1830 yılından çok önce yapıldığı aşikârdır. Çelik Mehmet Paşa veya sonraki isimlendirilen Çelikpaşazadeler nesline bölgede rakip olarak bir de Çiloğulları ailesi bulunmaktadır. 1839 yılında Çiloğulları ailesinden Mustafa Ağa’nın, yıllardır Çelik Paşa ailesinin yaptığı idari amirliğe getirilmesi neticesinde Burdur’da gerginlik başlamış ve sonraki yıllarda her iki aile de sürgüne gönderilmiştir. Böylece konak gözden düşmüş duruma gelmiştir. 1881 yılında Hüseyin Baki Bey Burdur’da doğmuştur. 1949 yılında vefat ettiğinde aile üyeleri olarak Reşit, İbrahim, Hüseyin Bey ve Ali Bey’in oğlu Rıza Bey bulunmaktadır. Tüm aile 1950 yılına kadar konakta kalmaya devam etmiştir.
1970 yılına kadar terkedildiği için kullanılmamaktan harabe haline gelmeye başlayan konağın, 1970 yılında bir kısmı yıkılarak Burdur Ticaret Listesi olarak hizmet vermiştir. Ancak 1974 yılında restore edilmeye başlanmış ve bu yenileme ve onarma çalışmaları 14 yıl sürmüştür. 1987 yılında ise koruma altına alınmıştır. 2003 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Burdur Valiliği arasında yapılan protokole göre bakım ve teşhiri Burdur Valiliği tarafından yapılmaya başlanmıştır. Aynı yıl konağın üst katında Burdur ve çevresinden toplanan etnografik eşyalarla bir de etnografya müze bölümü yapılmıştır.
Bakibey Konağı Özellikleri ve Mimarisi
Bakibey Konağı’nın bir sonraki bölümde belirtilen kalemişi süsmeleri öncesinde mimari ve yapısal olarak bazı özelliklerini belirtmek gerekmektedir. Öncelikle Bakibey Konağı iki katlı olmakla birlikte ‘hayat’ denilen büyük bir iç avlu ve bahçenin içindedir. Giriş kapısı, birinci katın sofasına çıkan merdiven aksındadır. Bu kısım sahanlığı da oluşturmaktadır. Solda zemin kat avlusuna, sağda ise bahçeye inişi sağlayan merdivenler bulunmaktadır.
Ana girişe ‘bey girişi’ de denilmektedir. Bu tür konaklarda genellikle bahçeye açılan bir başka çift kanatlı kapı daha bulunmaktadır. Bu kapı ise daha çok hayvanların konağa giriş ve çıkışları için yapılmaktadır ki Bakibey Konağı’nda da böyle bir çift kanatlı kapı bulunmaktadır. Taş döşemeli olan müştemilat kısımları yani ek bölümler ahır, samanlık, ambar, kilere açılmaktadır. Bu özellik klasik Türk mimarisi evlerinin en belirgin özelliklerinden biridir. Kilerde bulunan arka kapıdan arka bahçeye çıkılmaktadır. Arka bahçe haremlik olarak kullanılmakta olduğu için kadınlara ayrılmıştır.
Merdivenlerden sofaya çıkıldığında sofanın bir tarafı bahçeye bakarken diğer tarafında odalar bulunmaktadır. Sofadaki başoda önünde Bursa kemerleri ile örülmüş köşk mevcuttur. Başoda denilen kısım evin beyinin oturup halkı dinlediği, misafir ağırladığı sedir makamıdır ve gerek mimari gerekse süsleme açısından önemli yer teşkil etmektedir. Bu tür odalara ‘selamlık’ da denilmektedir. Özellikle başoda bölümünün yüklük panolarındaki saksı ve çiçek demetleri tasvirlerinden yapının 18. Yüzyılın başında yapıldığı anlaşılmaktadır.
Bakibey Konağı Yapısal Özellikleri
Sedad Hakkı Eldem’e göre konak dış sofalı plan tipinde yapılmıştır. Ayrıca yapı dikdörtgen planlıdır. Bakibey Konağı’nın ana cephesi kuzeybatı yönündedir. Odalar sofanın doğusunda olmakla birlikte bir başoda ve iki yan oda olarak sıralanmaktadır. Etnografya müzesi de bu bölümdedir. Konak kışın güneşten fazla yararlanılması için bahçenin doğusuna yerleştirilmiştir. Konağın toplam alanı 212,80 metrekare, avlu 98,10 metrekare, sofa da 94,40 metrekaredir.
Tipik Türk evi yapısal özelliklerine sahip olan konak ahşap-kagir malzeme ile karma sistemde yapılmıştır. Zemin katta masif olan duvarlar üst katta ahşap taşıyıcılı iskeletle birçok pencere açıklığına sahiptir. İç mekandaki ahşap kaplamalar kalemişi bezemeler için altlık oluşturmuştur. Dolgu olarak kullanılan kerpiç malzeme çıplak bırakılmayıp sıva ile örtülmüştür.
Bakibey Konağı Odaları
Öncelikle belirtmek gerekir ki bir evin veya konağın yüksekliği oda sayısını doğal olarak artırmaktadır. Aynı zamanda bu odalara farklı anlam ve görevler de yüklenmiştir. Klasik Türk mimarisindeki yapıların en önemli özelliklerinden biri de odaların ve odaları tamamlayan unsurların gayet pratik ve efektif olmasıdır. Örneğin bazı odalarda bulunan sedir sabit bir eleman olmakla birlikte üzerinde oturulabilir, yatılabilir. Ancak yemek yenilen sofra, yemek sonrası kaldırılabilir ve odanın içinde bir duvar boyunca yapılmış olan ve çeşitli bölümleri olan yüklük de denilen dolaplara konulabilir. İşte Bakibey Konağı da bu şekilde tasarlanmıştır. Özellikle başoda denilen odada enfes işlemeleri ile sedirler ve yüklük denilen bu dolaplar göz önünde bulunduğu gibi süslemelerin ardına gizlenmiştir de.
Yukarıda açıklanan başoda haricinde bir de sofanın bir tarafında döşemeden yükseltilerek oluşturulan odaya ‘köşk odası’ ya da ‘eyvan odası’ denilmektedir. Aslında bu oda iki bölümden oluşmaktadır: kapı açılınca girilen odaya ‘seki altı’ denilmektedir. Burası sekiden basamakla ayrılmaktadır. Zaman zaman bu ayrımda bir de trabzan bulunmaktadır. Başoda içinde bulunan yüklük kapakları ve musandıra (yüklük) üzerindeki ahşap dolapları klasik taksimatlı ve zengin nakışlarla süslenmiş durumdadır. Odanın bir duvarında ocak bulunmaktadır. Bir duvarı ise komple gömme dolaplarla oluşmuştur. Bu gömme dolaplara genel olarak yüklük denilmektedir. Ancak pencereye yakın olan kısma ‘yunmalık’ bölümü, kapıya en yakın olan kısma da ‘lambalık’ denilmektedir. Yunmalık denilen bölüm içinde gusülhane bulunmaktadır. Odanın tavanı ise ahşap kaplama üzerine çıtalarla ve değişik desenlerle bezelidir. Kısaca başoda hem seki üstü hem de seki altı olarak bölümlenmiştir.
Gusülhane
Zaman zaman bu yüklük denilen dolapların içine ev ahalisinin kişisel bakımı, arınması, banyo yapması için gusülhane denilen bir bölüm yapılmaktadır. Fiziksel olarak gusülhaneler çok dar bir alanda bulundukları için küçüktür. Böylelikle içinde bulunduğu mekân su buharı ile de kolaylıkla ısınmaktadır. Bu bölümde kullanılmış olan sular eğimli olarak yapılan oluklarla bahçeye veya avluya akıtılır.
Üst katta başoda haricinde mutfak, yan oda ve mabeyn denilen orta oda da bulunmaktadır. Konağın alt katında ise üç oda bulunmaktadır. Bunlar açıklandığı gibi kiler olarak kullanılmıştır. Ayrıca bazı kaynaklara göre Osmanlı dönemi vergilerinin toplandığı hazine odası olarak da kullanılmıştır. Odanın dışında ise iç avlu denilen bir yanı bahçeye bakan bölüm bulunmaktadır.
Bakibey Konağı Başodası Ocak Bölümü
Mutfak haricinde ısınma amaçlı olarak yapılan ve geleneksel Türk mimarisinde oda içinde çıkıntı yapan tek öğe ocaktır. Konak gibi gösterişli olan yapılarda ocak, davlumbazla birlikte yapılmaktadır. Burdur ve çevresindeki geleneksel mimaride olduğu gibi Bakibey Konağı başoda ocağı da külahlıdır.
Sofalar ve Hizmet Alanları
Sofalar, Klasik Türk mimarisinde ve Osmanlı mimarisinde önemli alanlardır. Bakibey Konağı’nda da hem üst katta hem alt katta bulunmaktadır. Konaktaki üst kattaki sofanın bir yanı odalara açılırken bir yanı da hayat adı verilen iç avluya bakmaktadır. Sofalar genel tabir ile ortak kullanım alanıdır. Buradaki sofanın kullanım amacı da aynı şekilde olup konağın girişindeki taş merdiven sonrasında ulaşılmaktadır.
Hizmet alanları ise genel olarak geçitleri, merdivenleri, tuvaletleri ve bazen mutfak, depo ve hamam gibi yapı öğelerini kapsamaktadır. Geçitler genel anlamda iki odayı birbirine bağlayan koridorumsu yapılardır. Bakibey Konağı’nda merdiven yapı cephesi boyunca devam etmektedir. Merdiven korkulukları ahşap olmakla birlikte, taş merdiven sonrası da ahşap merdiven olarak devam etmektedir. Hemen bir bilgi verelim; merdiven kolunun bir kısmı günümüzde yoktur. Buna göre konağın bir kısmının günümüze kadar gelmediği veya yan tarafında yapılan okula verildiği düşünülmektedir.
Üst kattaki sofanın hemen yanında bir basamakla çıkılan ve ‘köşk’ denilen bir bölüm bulunmaktadır. Köşk denilen bölüm de evin beyinin misafirlerini ağırladığı bir bölümdür. Başodadaki gibi ayrıca korkuluklara sahip olabilir.
Bakibey Konağı Süslemeleri ve Kalemişi Süslemeleri
Bakibey Konağı özellikle kalemişi süslemeleri ile bölgedeki en önemli konaklardandır. Ayrıca Bakibey Konağı yine bölgenin en eski iç dekorunu taşımaktadır. Sofada bulunan başoda önündeki köşkü ayıran Bursa kemerleri üzerinde vazo içinden çıkan çiçek demetleri ile süslenmiştir. Başoda veya selamlık tavanı ahşap kaplama ve çıtalarla bezenmiştir. Konağın başoda bölümündeki direklikler veya sütunçeler yapı elemanında da çeşitli süslemeler mevcuttur.
Başoda denilen bölümün tavanı ayrıca altın yaldız başta olmak üzere çeşitli renklerle bezenmiştir. Başodanın bölümleri olan seki üstü ve seki altı denilen bölümler Bakibey Konağı’nda farklı temalarda ve biçimde süslenmiştir. Tavan kaplamasında özel çıtalar kullanılmış ve geometrik şekillerle süslemeler oluşturulmuştur. Yine her iki bölümde de tavan yüzeyinden çıkıntılı olacak şekilde yine geometrik formda göbekler yer almaktadır.
Yine üst kattaki mutfak bölümündeki tavan ise giriş bölümündeki tavan bezemeleri ile aynı kare formlardan oluşmaktadır. Kenar peyzaj bordüründe de kalemişi bezemeler görülebilir. Mabeyn odası ile sofa tavan süslemeleri veya bezemeleri aynıdır. Sadece mabeyn odasındaki yıldız formları biraz daha küçüktür.
Başoda Ocağı Süslemeleri
Bakibey Konağı içinde iki adet ocak bulunmaktadır. Başodada bulunan davlumbaz yedi yüzlü olup odadaki diğer süslemelere uygun kalemişi ile süslenmiştir. Mutfaktaki ocak ise iki pencere arasında piramidal külahlı beş yüzlüdür. Her iki ocak da ahşaptır. Ancak ısıdan etkilenmemeleri için iç tarafları farklı malzemeden yapılmıştır.
Çatı ve Saçak Süslemeleri
Çatı, ahşap bir yapıyı koruyan en önemli öğedir. Geleneksel Türk ahşap mimarisinde çatı her zaman yatay saçak oluşturacak düzende ve kırma çatı biçimindedir. Çatı örtüsü olarak daima kiremit kullanılmaktadır. Saçaklar, geleneksel mimaride daima geniş yer tutmaktadır. Ayrıca oluklu kiremit, alaturka kiremit olarak da bilinmektedir. Saçaklar, dışarıya doğru taşan kirişlerin üzerine yerleştirilen bir taban ile ve merteklerin desteklenmesi ile yapılmıştır. Bakibey Konağı’nda da saçakların altları ahşap ile kapatılmış ve kalemişi bezeme tekniği ile süslenmiştir. Bu şekli ile konağa ayrı bir güzellik ve estetik sağlanmıştır.
Süslemelerde Kullanılan Motifler
17.yy sivil mimari örneklerinde sıkça görülen kalemişi bezeme veya süsleme tekniği Bakibey Konağı içinde yoğun olarak kullanılmıştır. Kalemişi süslemeler en yoğun olarak da başoda bölümünde görülmektedir. Konağın diğer bölümlerinde kullanılan kalemişi veya bezemeler ise daha az yoğunlukta olmasına rağmen yine de göz alıcı güzelliktedir.
Bakibey Konağı süslemeleri toplamda beş konu başlığı ile yapılmıştır. Bunlar; bitkisel motifler (natüralist çiçekler, lale, gül, karanfil, zambak, yıldız çiçeği, üzüm, nar vs.), hayvansal motifler (Rumi), geometrik motifler (altıgen, yıldız, baklava dilimi), sembolik motifler (koç boynuzu), nesneli motifler (vazolar). Bazen geometrik motiflerin içine bir çiçek motifi de yapılmıştır.
Bakibey Konağı süslemelerindeki kompozisyonlar kenar ve yüzey bezemeleri biçimindedir. Kenar bezemesi herhangi bir yüzeye işlenecek konunun üstüne, altına, yanlarına ya da çevresine yapılmaktadır. Genelde konuya uygun ve göze hoş gelen biçim ve renkler kullanılmıştır. Yüzey bezemelerinde ise tüm yüzey kullanılmıştır. Birbirini tekrar eden kompozisyonlarda ise durağan bir görünüm oluşmaması için kalemişi veya bezeme unsurları bazen ters düz bazen de birer atlamalı olarak uygulanmıştır. Bakibey Konağı’nda süslemelerde desen oluşturulurken simetriye ayrıca dikkat edildiği görülmektedir.
Ayrıca İlgili Linkler:
Akdeniz bölgesi gezilecek yerleri
Akdeniz bölgesi fotoğrafları
Cumalıkızık köyü evleri özellikleri
Safranbolu evleri özellikleri
Burdur Valiliği
Burdur Bakibey Konağı Süslemeleri, Fatma Nilhan / Filiz Nurhan Özaltın, BAKA Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Yayınları, 2012